سفر به اعماق زمین از کنجکاوی‌های همیشگی بشر بوده است. رفتن به دل غارهای زیرزمینی تجربه‌ای است شگفت‌انگیز.
به گزارش هفت‌گرد، غار محوطه خالی شده‌‌ای است که در زیرزمین یا داخل کوه‌‌ها توسط عوامل طبیعی یا دخالت انسانی به‌وجود آمده است و مدخلی به دنیای بیرون دارد. اما جدا از اهمیت در زمین‌شناسی و شناخته‌شدن به‌عنوان یکی از ذخایر منابع طبیعی، غارها از زیبایی‌های بی‌حد و وصفی برخوردارند و به‌عنوان یکی از جاذبه‌های طبیعی شناخته می‌شوند. برخی‌ها با شنیدن نام غار به یاد تونل‌های تاریک و بی‌انتهایی می‌افتند که زیستگاه خرس یا خفاش‌هاست. اما در این مطلب شما را با برخی از غارهای زیبایی آشنا می‌کنیم که به‌عنوان جاذبه طبیعی شناخته می‌شوند. غارهای زیبای ایران با ویژگی‌های منحصر به‌فرد خود در سرتاسر کشور قرار دارند و گردشگران و محققان را از سراسر جهان به سوی خود خود جلب می‌کنند.
1.غار ایوب
اگر سراغ وسیع‌‌ترین دهانه غارهای ایران را بگیرید به اینجا می‌رسید: غار ایوب که داستانی منتسب به ایوب پیامبر دارد!
غار ایوب، در جنوب شرقی و 16 کیلومتری شهر «دِهَج»، در شهرستان شهربابک استان کرمان جای دارد. غار ایوب در کوهی به همین نام شکل گرفته است. کوه ایوب 3400 متر ارتفاع دارد و غار ایوب در بلندای 2800 متری قرار دارد. غار ایوب از گونه آذرین و سنگ‌های آن آتشفشانی است و براثر فرسایش پدید آمده است.
اما چرا نام این غار را ایوب گذاشته‌اند؟
درون غار چشمه آبی وجود دارد که اکنون با لوله‌‌کشی به بیرون غار می‌آید. در گذشته، اهالی اعتقاد داشته‌اند که حضرت ایوب پیامبر که از یک بیماری پوستی سخت رنج می‌برده است با آبتنی در این چشمه، شفا پیدا کرده است و از آن پس نام ایوب را بر روی غار نهاده‌اند.
پهنای دهانه غار ایوب در نیمه کوه به 80 متر و بلندای آن به 60 متر می‌رسد. علاوه برعنوان بزرگ‌ترین دهانه غاری ایران، بلندترین سقف در میان غارهای شناخته شده ایران نیز به غار ایوب تعلق دارد. نام این غار در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.
کوه ایوب با ساختار «داسیت» و «اندزیت» کوهی آذرین محسوب می‌شود. به روزگاری بسیار دیرینه به درازای دو میلیون سال پیش که به تاریخ زمین‌شناختی دوران «پلیستوسن» نامیده می‌شود، از برخورد آب با گدازه‌های آذرین کوه خروشی از زمین برخاسته و سنگ‌های کوه خرد شده است. سپس در گذر سال‌ها با فرسایش آب و وزش باد و پرتاب ماسه بر سنگ‌های «داسیت»، کنگره‌ها و سوراخ‌های «لانه زنبوری» در دیواره رخ نموده است.
همچنین حوض کوچک دیگری به شکل هاوَن بر تختگاهی در این غار دیده می‌شود که «حوض آرزو» خوانده می‌شود. باور بومی بر آن است که با انداختن سنگی در آن و پرتاب شدن دوباره سنگ از درون رخنه هاون‌مانند، آرزومند به آرزوی خود می‌رسد. جلوتر از آب‌سنگ‌ها، تختگاهی از خرسنگ جایگاهی برای کوه‌نوردان فراهم آورده است که «منزل‌گاه» خوانده می‌شود.
عمق غار حدود 200متر است و به دلیل فرم فرسایشی این غار، چکنده و چکیده‌ای در آن دیده نمی‌شود اما بر روی دیوارهای آن اشکال بسیار زیبایی به نام مومیایی شکل گرفته است که شبیه به چکنده، از سقف آویزان هستند. روایت است که در گذشته‌های دور از این ماده مومیایی برای درمان بیماری‌های استخوانی استفاده می‌شده است.
برای دسترسی به غار ایوب، در مسیر شهربابک به انار قرار گرفته و بعد از حدود 50 کیلومتر به سمت دهج تغییر مسیر دهید.
2. غار چال‌نخجیر
غار چال‌نخجیر در دامنه و بر دیواره کوه تخت، در کنار پناهگاه حیات‌وحش «جاسب»، در نزدیکی روستاهای «کروگان»، «وشتگان»، «هرازیجان» و در میان شهرهای دلیجان و نراق در استان مرکزی است. نام چال‌نخجیر گرفته شده از پایین، زیر و شکارگاه است، زیرا چال‌نخجیر بخشی گود است که شکارچیان شکار را به آن رم می‌دادند. این غار در شمار فهرست آثار ملی ایران است.
غار چال‌نخجیر به دوران سوم زمین‌شناسی و نزدیک به 65 میلیون سال پیش باز می‌گردد. بیشینه سازندهای این غار آهکی و به رنگ شیری است و سنگ‌های آن کربنات کلسیم، آراگونیت و سنگ گچ است. چال‌نخجیر با 7 طبقه از جمله غارهای طبقاتی ایران به شمار میرود. چال‌نخجیر غاری تخت و خیس است.
پیش از درگاه غار روی کوه نشانه‌هایی کهن دیده می‌شود. برای نمونه بازمانده‌هایی از یک برج دیده‌بانی هنوز روی کوه هست. درگاه غار در تراز زمین و به سوی جنوب قرار دارد. امروزه این درگاه ۱۰ متر پهنا و 20 متر بلندا دارد. نیم کیلومتر پس از درگاه غار به یک دوراهی می‌رسد. هر دو راه نزدیک به ۱.۳۰۰ متر است.
از 7 طبقه غار چال‌نخجیر، 3 اشکوب آن کاوش شده است. سقف غار کم و بیش نزدیک به ۸ متر است. بر بستر غار دریاچه‌ای هست به ژرفای 70 متر وجود داردکه تا امروز تنها ۴۰۰ متر چهارگوش از گستره آن یافت شده است. به نظر می‌آید که وسعت این دریاچه بسیار بیشتر از ۴۰۰ متر مربع باشد. در گذشته غار چال‌نخجیر آب بیشتری داشته است. امروزه جدای از دریاچه در گوشه و کنار هم استخرهایی بر جای مانده است.
در غار چال‌نخجیر نهشته‌های آهکی، چکنده و چکیده و دیسه‌های گل‌کلمی و بلورین و سوزنی و گچین پدید آمدهاند و تالارها، استخرها و راهروهای بلند درون غار را پدید آوردهاند. چندین تالار به نام‌های سفره عروس، دریاچه، برزخ، باغ‌وحش، فرسنگ، آبشار گلی، گل کلمی، چهل‌چراغ، چهلستون و تالار زیبایی‌ها در چال‌نخجیر وجود دارد. در این تالارها تندیس‌های سنگی همچون عقاب، لاک‌پشت، گوزن، انسان، کبوتر از نهشته‌های آهک پدید آمده است. امروزه بیش از هزار متر از درازای غار برای بازدید کف‌سازی و نورپردازی شده است.
3. غار دربند
غار دربند در زمره بزرگ ترین غارهای آهکی ایران، در ۲ کیلومتری شمال منطقه دربند در شهرستان «مهدیشهر» قرار دارد.
این غار را می‌توان در دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز و در ارتفاعات دربند، در دامنه کوه «لهرد» یافت. غاری که در گذشته محل سکونت انسان نیز بوده است.
غار دربند با طولی نزدیک به ۱۱۴ متر، در ارتفاع دو هزار متری از سطح آب‌های آزاد قرار دارد. جالب است بدانید ارتفاع دهانه از پای کوه ۳۰۰ متر و عریض‌ترین قسمت آن ۳۶ متر است.
افسانهها و داستانهای بسیاری درخصوص طول غار، کشف آثار قدیمی و نوع تشکیل غار در بین بومیان منطقه رواج دارد. از جمله آثار به دست آمده این غار می‌توان به تکههای شکسته ظروف سفالین اشاره کرد که قدمت قدیمیترین آنها را تا هزاره اول میلادی هم تخمین زدهاند.
این غار با چکیدههای عظیم شناخته می‌شود که با شکلی منظم با ارتفاعهایی بین 4 تا 14 متر متغیر است. اما بلندترین این چکیدهها را با ارتفاع بیش از 14 متر می‌توان در فاصله 70 کیلومتری از ورودی غار دید.
برای رسیدن به غار دربند بعد از عبور از مهدیشهر و سپری کردن حدود دو کیلومتر به سمت شهمیرزاد در سمت چپ جاده به سمت شمال، تابلوی راهنمایی مسافران را تا این غار تاریخی راهنمایی می‌کند.
با عبور از جادهای خاکی که به سمت شمال و در دامنه کوه پیش میرود، پلکانی وجود دارد که تا دهانه غار پیش میرود. در ابتدا دالان ورودی است که 14 متر طول دارد و سپس به درب ورودی می رسید. فاصله انتهای غار از درب حدود 100 متر و عرض آن هفت تا 30 متر و ارتفاع آن از دو تا 25 متر متغیر است.
4. غار زینگان
غار طبيعی زينگان در نزدیکی شهر مهران، در میان دشتی وسیع در نزدیکی روستای صالح آباد، از توابع شهرستان گرمسيری مهران قرار دارد. این غار به دلیل هوای خنک و مطبوعی دارد و از همین روست که به «غار بهشت» هم معروف است. بسیاری از طبیعتگردان حرفهای بر این باورند که این پدیده زمین‌شناختی نه یک غار بلکه یک تنگه به حساب می‌آید. چرا که ابتدا و انتهای آن باز است و شباهتی به آنچه از غارها در ذهن داریم ندارد.
با این‌که صالح آباد و به‌طورکلی منطقه مهران دارای آب و هوای گرم و خشک هستند، اما فضای داخل غار رطوبت بسیار بالاست و به همین سبب پوشش گیاهی مناطق مرطوب و بارانی را می‌توان در آن دید. وجود آب فراوان و همچنین دهلیزها و قنديلهاي متعدد، جنگلی طبیعی را در میانه دشت پدید آورده است که گیاهانی از جمله سرخسها، جلبکها و گلسنگها را می‌توان در آن دید. نکته جالبتر این است که هوای بیرون و درون غار بیش از 20 درجه سانتی‌گراد با هم اختلاف دارند. با این حال بهترین زمان برای بازدید از غار زینگان، بهار و تابستان است.
پیمایش مسیر درون تنگه بسیارجذاب و هیجانانگیز است. گفته می‌شود از ابتدا تا انتهای تنگه مسافتی حدود 6 کیلومتری پیش روی گردشگران قرار دارد. در تمام طول مسیر آب جاری است و برای گذر از برخی قسمت‌ها باید از این آب گذشت. در برخی بخشها نیز آب به واسطه تنگ شدن مسیر بیشتر بالا می‌آید و عبور را دشوارتر و صد البته هیجانانگیزتر می‌کند. در مسیر حرکت در مسیر غار، دو آبشار هم به چشم خواهد خورد که برای ادامه مسیر باید از آنها گذشت.
برای رسیدن به این غار شگفت‌انگیز اما ناشناخته که در 10 کیلومتری بخش «صالح آباد» قرار دارد، باید از شهر ایلام، مسافتی حدود 50 کیلومتر به سمت غرب حرکت کرد. در نزدیکی امامزاده صالحآباد تابلویی قرار دارد که مسیر غار را نشان میدهد.
از روستای صالح آباد تا ورودی تنگ زینگان حدود 5 کیلومتر جاده خاکی در پیش است. جادهای که پس از حدود 40 دقیقه، به غار زینگان می‌رسد.
5.غار علیصدر
غار علي صدر به عنوان يکي از عجايب طبيعي دنيا، جايگاه ممتازي در ميان جاذبه‌هاي طبيعت‌گردي استان همدان به خود اختصاص داده است.شواهد حاكي از آن است كه اين غار پناهگاه انسان هاي اوليه بوده است. غار علیصدر تنها غار تالابی ایران یکی از بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین غارهای آبی جهان است که شکل‌گیری آن به دوره ژوراسیک (دوره دوم زمین شناسی190-136 میلیون سال پیش) مربوط می‌شود. این غار در روستای علیصدر استان همدان قرار دارد.
این غار شگفت انگیز در ارتفاع 1980 متر از سطح دریا یکی از عجایب طبیعی جهان درکوه‌های زاگرس است. بخش‌های ورودی این غارِ بی‌نظیر در دوره صفویان مورد استفاده مردمان قرار داشت. غارعلیصدر در سال‌های 42-1341 توسط گروهی از کوه‌نوردان و غارنوردان همدان شناسایی و در سال 1352 دهانه و ورودی غار به قطر 50 سانتی متر تعریض شد.
استفاده عمومي از اين غار از سال 1354 مطرح شد. در آن زمان اهالي روستا مسافران را با چراغ دستي، قايق و پارو به ديدن قسمت‌هاي ابتدايي غار مي‌بردند. محوطه غار دالان‌های پیچ در پیچ و دهلیزهای متعددی دارد و از مجموعه آب‌های روان در غار دریاچه بزرگی درون غار به‌وجود آمده که نفوذ به ژرفای آن تنها با قایق میسر است. آب دریاچه زلال است ولی به علت وجود املاح آهکی فراوان در آب غیر قابل شرب است. سقف غار که در بعضی قسمت‌ها تا حدود 10 متر از سطح آب ارتفاع دارد پوشیده از کربنات کلسیم خالص و در بعضی قسمت‌ها مخلوط با عناصر دیگر است. این رسوبات به صور مختلف در کف غار و در جاهایی که آب وجود ندارد با اشکال متنوع و جذاب به وفور دیده می‌شود.عمق آب از نيم متر تا 14 متر متغير است. مردم روستاي عليصدر و روستاهاي اطراف از قديم الايام به وجود آن پي برده و از آب آن بهره‌برداري مي‌کرده‌اند.
منظره داخل غار بسیار بدیع و هوای آن در تابستان خنک و در زمستان گرم و مطبوع است. اقداماتی برای افزایش طول مسیر آبی برای قایقرانی و نیز مسیرهای خشکی صورت گرفته که مناظر جدید و زیبایی را به تجربه بازدید از غار افزوده است.
غار علي صدر از بسياري جهات به‌خصوص از جهت وجود گذرگاه‌هاي ممتد آبي و درياچه‌هاي وسيع قابل قايقراني که در سرتاسر غار گسترده شده‌اند، يکي از زيباترين جلوه‌هاي طبيعي ايران و جهان و پديده‌اي منحصر به‌فرد در نوع خود مي‌باشد. آب درياچه غار بدون رنگ و بو مي‌باشد و هيچ گونه حيات جانوري در آن وجود ندارد. بازديد از محوطه وسيع هزار قنديل، قنديل بزرگ و جزاير سوم و چهارم درون غار به همراه پياده‌روي، غارنوردي و قايقراني و استفاده از امكانات تفريحي، خريد از بازارچه و ديدار از نمايشگاه صنايع دستي از جمله برنامه‌هاي ديدار از غار عليصدر است.
6. غار کلماکره
لرستان با آب و هوای کوهستانی در میان کوه‌های زاگرس مهد تمدن بشری بوده است، آثار مفرغی کشف شده، وجود غارهایی چون میرملاس، پاسنگر، گرارجنه و کلماکره -که قدمت‌شان به 40 هزار سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد- شهر شاپورخواست، پل‌هایی چون کشکان و پلدختر، گواه تاریخی و باستانی بودن این منطقه است.
غار کلماکره حدود 15 کیلومتری شمال‌غربی پلدختر قرار دارد. با این‌که این غار به پلدختر نزدیک‌تر است اما با توجه به تقسیمات کشوری در بخش رومشگان از توابع شهرستان کوهدشت واقع شده است. این غار در دامنه کوه مله یا مهله قرار دارد که در ارتفاع 650 متری از سطح دریا است. آخرین روستا باغ دره است، بعد از آن باید یک مسیر خاکی، پرفراز و نشیب و کوهستانی را به مدت حدود 3 ساعت طی کنید تا به غار برسید، تا دهنه غار نیز مسیر کوهستانی است پس برای رفتن و دیدن این غار باید به امکانات کوهنوردی و غارنوردی مجهز باشید.
تا به نزدیکی غار نرسید متوجه وجود آن نمیشوید چرا که پیشانی غار یک و نیم تر از دهانه‌اش جلو آمده و در نتیجه ورودی غار از نظرها پنهان است. این غار طبیعی دارای قندیل‌ها و آویزها یا به اصطلاح استلاکتیت‌ها و استلاگمیت‌ها بوده که با ورود انسان به این مکان به طرز جبران ناپذیری تخریب شده است.
وجود خمرههای بزرگ غذا، آبچالههایی با آب زلال و ظروف سفالی در تدفین افراد، نشان از زندگی اولیه انسانها در غار بوده است. این غار دارای 4 تالار پشت‌سر هم است. تنها تالار اولی که در ورودی غار است اندکی روشنایی دارد که روشنایی‌اش را هم از همان ورودی غار می‌گیرد، سه تالار دیگر تاریک و بی‌نور است. از یک دهلیز 80 سانتی‌متری می‌توانید به‌صورت سینه خیز به تالار دوم بروید و با بالارفتن از یک ارتفاع حدود شش متری می‌شود به تالار سوم و چهارم رسید.
این غار در سال 1368 توسط چوپانی به نام «عزیز» کشف شد و بعد از آن مورد توجه محققین و باستان‌شناسان قرار گرفت. البته متاسفانه بخش زیادی از گنجینه به‌دست آمده در این غار به تاراج رفت و از موزه‌های متروپولتین و بریتیش میزیوم و لوور سر در آورد. با این وجود با آثار اندک به دست آمده از غار و قاچاقچیان، باستان‌شناسان به این نتیجه رسیدند که حدود 800 سال قبل از تاریخ، حکام محلی به نام «سمتی» یا «ساماتوره» تحت سیطره ایلام نو در این منطقه حکومت می‌کردند. عده‌ای معتقدند «اون ساک» آخرین شاه سمتی بعد از پایان یافتن حکومت ایلام، این گنجینه ارزشمند را برای حفاظت از دستبرد آشوریان در این غار پنهان کرد و بر آن نگهبانانی گماشت و این نگهبانان بعدها کشته شده و در دهانه غار دفن شدند. عده‌ای دیگر این گنجینه را، گنجینه هخامنشی می‌دانند که در حمله اسکندر به ایران در این غار پنهان کردند و بعضی دیگر کارکرد آئینی برای این غار در نظر گرفتند و معتقدند که اشیا به دست آمده از این غار (13 کل و بز، 8 گاو نر و 2 عقاب) نماد مهر است یا وجود پیکره غلبه شیر برگاو نر، گاوکشی آئین مهررا تداعی می‌کند و معنی آن نیز دلیل دیگر بر مهری بودن این غار می‌دانند. کلماکره نیز از دو کلمه «کلما» به معنی ماوای بز و کل و «کره» به معنی درخت انجیر کوهی تشکیل شده است که بز و درخت انجیر هر دو از نمادهای مهرپرستی است.
آثار به دست آمده در این گنجینه شامل ریتون، مجسمه‌های انسانی و حیوانی، ظروف و سفال، زیورآلات از جنس طلا و نقره و صورتکهای طلایی است که که با سنگ لاجورد و عاج تزئیین شده است، سنگ‌ها و عاج‌ها از بدخشان افغانستان وارد می‌شده است. نوشته‌های روی اجسام بیشتر به خط ایلامی و میخی است و در یک کتیبه به دست آمده از 17 شاه سمتی نام برده شده که از این تعداد چهار نفر لقب پادشاه را داشتند و بقیه پیروان این چهار نفر بودند.
7. غار یخ مراد
غار یخ مراد یکی از غارهای مشهور ایران در استان البرز به شمار می‌آید که در مسیر جاده کرج به چالوس و منطقه گچسر واقع شده است. آنچه غار یخ مراد را از دیگر غارها متمایز می‌کند، وجود چکیدهها و چکندههای یخی و سایر رسوبات است که به اشکال جالب و تماشایی در دل غار خودنمایی می‌کنند.
پیشینه و سابقه پیدایش غار یخ مراد به دوره دوم زمین شناسی باز می‌گردد. برخی کارشناسان هم اعتقاد دارند که این غار در حدود پنجاه میلیون سال پیش در زیر دریا تشکیل شده است.
از جمله ویژگی‌های این غار، گردش هوا و اکسیژن داخل آن توسط هواکشهای طبیعی و روزنههای موجود بر دیوارههاست. این پدیده موجب گردش هوا درون فضای غار شده و شرایط را برای تشکیل قندیل و یخ فراهم می‌کند که نتیجه آن تشکیل توده‌های بزرگ و مخازن یخی در گوشه و کنار غار است. نورپردازی قندیلهای یخی و انعکاس نور از سطح آنها چشماندازهای خیالانگیزی را فراهم آورده است.
شکل‌گیری این اشکال زیبا که به صورت چکیدهها و چکندههای یخی خودنمایی می‌کنند، از انتهای پاییز آغاز می‌شود و با تداوم فصل سرما، یخبندان و بارش برف در منطقه و نفوذ آب از دیوارههای غار ادامه پیدا می‌کند. به همین سبب فروردین ماه، بهترین فصل بازدید از غار یخ مراد به حساب می‌آید. قندیلهای یخی با گرم شدن هوا کم کم شروع به ذوب شدن می‌کنند به‌صورتی که در روزهای نخستین خرداد ماه تنها دریاچه یخ در غار باقی می‌ماند.
علاوه بر چکیدهها و چکندههای یخی، پدیده زمین‌شناختی دیگری هم به نام «غارسنگ» در یخ مراد به چشم می‌آید. غارسنگ به تمام سنگهایی گفته می‌شود که بعد از تشکیل فضای غار بر اثر چکیدن آب به‌وجود میآیند. از جمله غارسنگهای مشهور یخ مراد، رسوباتی به شکل نخود یا اشکال گل کلمی هستند که هر بینندهای را متعجب و شگفت‌زده می‌کند.
غار یخ‌مراد تالارهای متعددی دارد. این تالارها به ترتیب تالار سنگلاخی، تالار دوم، تالار سوم و دخمه دوقلو نام دارند.
برای رسیدن به غار یخ‌مراد باید از کرج مسیر جاده چالوس را در پیش گرفت و پس از طی ۷۰ کیلومتر، وارد جاده «کهنه‌ده» شد. بعد از حدود ۴ کیلومتر، در کنار روستا، یک دو راهی قرار دارد که مسیر دستیابی به غار یخ مراد را نشان میدهد. برای رسیدن به غار یخ مراد از جاده ماشینرو حدود یک ساعت و نیم کوهنوردی سبک در پیش خواهید داشت.
سخن آخر
ایران غارهای زیبای بسیاری دارد که طبیعتا در این مطلب به آنها پرداخته نشده است. در اینجا تلاش کردیم تعدادی از مشهورترین و پربازدیدترین غارهای ایران را به شما معرفی کنیم. غارها معمولا جزو محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری میان مردم نیستند و عده قابل توجهی که علاقه‌ای به غارنوردی ندارند حتی یک‌بار هم تجربه آن‌را به صورت اصولی نداشته‌اند، امّا برای آنهایی که به غارها علاقمندند، این پدیده‌های طبیعی، سرشار از شگفتی‌اند.
در آخر توصیه می‌کنیم اگر شخصیت گردشگر و ماجراجویی دارید اما بازدید از غارها را نادیده گرفته‌اید، دست کم یک بار این کار را انجام دهید. کسانی هم که به این نوع گردشگری ماجراجویانه علاقه دارند، می‌توانند نظرشان را با دیگر کاربران به اشتراک بگذارند.