براساس نتایج تحقیقات «مؤسسه منابع جهانی» ۳۶کشور در ۲۰سال گذشته بیشتر از برداشت درخت، درخت کاشته‌اند ایران نیز با کاشت ۳۶.۷ هزار هکتار درخت در ردیف این کشورها قرار گرفت و در ۲ دهه گذشته بیش از برداشت، درخت کاشته است.
به گزارش هفت‌گرد، براساس این مطالعات در مجموع از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ حدود ۱۳۰.۹ میلیون هکتار به «پوشش درختی» دنیا اضافه شده است یعنی وسعتی به اندازه کشور پرو. این درحالی است که وسعت جنگل‌زدایی در این مدت ۱۰۰ میلیون هکتار است. ولی نکته اساسی این است که ارزش جنگل‌های قدیمی و غنی از کربن، به هیچ عنوان با جنگل‌های جدید برابری نمی‌کند.
تاثیر مخرب جنگل‌زدایی
براساس این تحقیق اگرچه روند جنگل‌کاری در یک بازه ۲۰ساله، بیشتر از جنگل‌زدایی است اما به هیچ عنوان تأثیرات اقلیمی جنگل‌زدایی خنثی نمی‌شود، به‌خصوص در مورد جنگل‌های قدیمی و باستانی. این جنگل‌ها به‌گونه‌ای متفاوت کربن را تثبیت می‌کنند. حیوانات و گیاهانی که جنگل‌ها را به‌عنوان خانه انتخاب می‌کنند، نیاز به رشد جنگل‌های قدیمی، پایدار، متراکم و با بافتی متصل به هم دارند؛ این چیزی است که جنگل‌های دست‌کاشت جدید عمدتا فاقد آن هستند.
براساس تحقیقاتی که در نشریه نیچر منتشر شده و در Global Forest Watch در دسترس است، اگر به جنگل‌های قدیمی، اجازه رشد مجدد و بازسازی داده شود به‌طور طبیعی آنها پتانسیل جذب ۸.۹ میلیارد تن دی‌اکسید کربن از جو در هر سال را تا سال۲۰۵۰ خواهند داشت البته به شرطی که همچنان مراتع و سطوح فعلی زیرکشت برای تولید غذا حفظ شود. این معادل ۲۳درصد انتشار گازهای گلخانه‌ای از جو در هر سال است.
براساس تفسیر و توضیح مؤسسه منابع جهانی، از آنجایی که در این تحقیق جنگل‌کاری و جنگل‌زدایی در کنار هم در بازه زمانی ۲۰ساله ارزیابی و ترکیب شده، این مجموعه داده پیشگامانه است. در این تحقیق ماهواره‌ها، داده‌های درختان و پوشش گیاهی زیر ۵ متر را ارزیابی کرده‌اند. در نتیجه ممکن است اعداد در بازه زمانی ۵تا ۱۵سال آینده که درختان در این فاصله فرصت رشد یافته و به ارتفاع قابل تشخیص برای ماهواره‌ها برسند، به‌شدت تغییر کند. به‌خصوص پس از برنامه‌های گسترده جنگل‌کاری که دولت‌های آفریقایی از سال۲۰۱۵ به جد در حال انجام آن هستند.
در ایران چه خبر است؟
براساس داده‌های این تحقیق خالص جنگل‌کاری در ایران ۳۱.۷هزار هکتار است. اصلی‌ترین رویکرد کشور در کاشت درختان، زراعت چوب است به‌طوری که قرار است براساس برنامه ششم توسعه ۸۰هزار هکتار درخت کاشته شود. این درختان اگرچه در آمارهای مسئولان به اسم جنگل‌کاری کاشته شده‌اند اما هیچ ربطی به «اکوسیستم‌های جنگلی» ندارند.
هومن روانبخش، عضو هیأت علمی بخش تحقیقات جنگل توده جنگلی ارس معتقد است که زراعت چوب به‌معنای احیای اکوسیستم طبیعی نیست. او می‌گوید: بخش عمده‌ای از ۱۲.۵میلیون هکتار اراضی جنگلی کشور قدمتی بیش از ۲میلیون سال دارند. قدمت اکوسیستم‌های طبیعی طی فرایند سازگاری بسیار طولانی‌مدت شکل گرفته‌اند. در جنگل‌ها نیز، طبیعت زمان زیادی برای ایجاد سازگاری، تنوع زیستی و ذخیره ژنتیک به‌منظور تطابق حداکثری صرف کرده است. اکوسیستم‌ها دو ویژگی مهم «خودتنظیمی» و «پایداری» دارند که به آنها کمک می‌کند خودشان را مثل یک زخم در بدن ترمیم کنند و هر چه تنوع ژنتیک بالاتر باشد توانایی سازگاری و پایداری در آن بیشتر می‌شود. جنگل‌های مصنوعی این ویژگی‌ها را ندارند و برای نگهداری از آنها هزینه و انرژی زیاد باید صرف کرد.
این عضو هیأت مدیره انجمن علمی جنگلبانی ایران در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: اکوسیستم‌های مصنوعی و دست‌ساز بسیار شکننده‌اند. به‌طور مثال امسال در دومین سال خشکسالی پیاپی، جنگل‌های دست‌کاشت مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور مثل چیتگر، سرخه‌حصار و… با تنش مواجه شده‌اند. سوسک چوبخوار که درصورت ضعیف شدن درخت به آن حمله می‌کند، طغیان کرده است. حتی درخت ارغوان که جزو درختان بومی است و توانایی سازگاری بالایی برای اقلیم ایران دارد، پایداری و ثبات ندارد و نیاز به آبیاری و رسیدگی بیشتری دارد. این درحالی است که در همین ارتفاعات میانی پارک ملی سرخه‌حصار که جنگل تنک یا درخت‌زارهای طبیعی بادامک دارد، در برابر خشکسالی بقای بهتری داشته‌اند.
او می‌گوید: جنگل‌کاری‌هایی که به‌منظور «احیای اکوسیستم جنگل‌های موجود» انجام می‌شود و به آن غنی‌سازی و بازسازی جنگل گفته می‌شود، تنها درصورتی موفق خواهد شد که عوامل تخریب آن از چرای بی‌رویه، شخم زیر اشکوب و… حذف شود. در این صورت جنگل می‌تواند بدون دخالت انسان نیز احیا شود. به‌منظور تسریع در احیا و توالی اکولوژیک در این جنس از جنگل‌ها نیاز است از همان گونه‌ها و اکوتیپ‌های منطقه استفاده شود. نوع دیگری از جنگل‌کاری که در کشور به وفور انجام می‌شود، جنگل‌کاری به‌منظور زراعت چوب، ایجاد فضای سبز و یا کمربند سبز برای حفاظت خاک است. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که اگر برنامه‌های حفاظتی به سمت حفاظت از پوشش‌های طبیعی و مرتعی برود، کارایی اکولوژیک بیشتری از جنگل‌های دست‌کاشت دارد.
هومن روانبخش، عضو هیأت علمی دانشگاه سمنان با اشاره به اینکه زراعت چوب منجر به احیای پوشش جنگلی و اکوسیستم‌های زنده و در هم تنیده نمی‌شود، می‌گوید: زراعت چوب، در مباحث حفاظت منابع طبیعی نمی‌گنجد و جنگل‌کاری با هدف زراعت چوب و منافع اقتصادی کاملا متفاوت از جنگل‌کاری با هدف حفظ اکوسیستم است.