رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان نطنز گفت: بنای تاریخی «گنبد باز» که بر روی یک کوه مرتفع به دستور شاه عباس اول ساخته شده یکی از جاذبه‌های گردشگری شهرستان نطنز و شاهکار معماری عصر صفوی است.
به گزارش هفت‌گرد، حسین یزدانمهر درباره بنای تاریخی گنبد باز که بر روی کوهی مرتفع بناشده است، اظهار کرد: شاهکار معماری مشهور به «گنبد باز»، اثری تاریخی از زمان شاه‌عباس صفوی است که بر تختگاهی دایره مانند از سنگ لاشه به قطر تقریبی ۱۰.۵ متر و بلندی حدود یک تا سه متر بنا شده و در ارتفاع حدود دو هزار متری از سطح دریا بر بلندای کوه قرار گرفته است که به دلیل شهرت این گنبد، کوه مورد نظر نیز به همین نام معروف است و گنبد باز نامیده می‌شود.
او افزود: بر اساس نوشته‌های مورخان، مصالح مورد نیاز ساخت این گنبد به وسیله بُز که در بالا رفتن به کوه از چالاکی خاصی برخوردار است حمل می‌شده است. از این ایوان می‌توان فرسنگ‌ها افق اطراف را زیر نظر داشت و دیده‌بانی کرد. ابداع و احداث ایوانی به این شکل در این ساختمان شاهکار هنری بوده و مطابق است با این اصل معروف معماری که یک واحد الزامی و مورد مصرف ضمن انجام مقصود اصلی خود، وقتی به نهایت کمال می‌رسد که هم به زیبایی بنا بیفزاید و هم مقاومت آن را بالا ببرد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان نطنز گفت: در مورد علت ساختن این گنبد و وجه تسمیه آن داستان‌هایی بین مردم منطقه رواج دارد که به مرور زمان جنبه افسانه‌ای بودن آن بر حقیقت پیشی گرفته است.
یزدانمهر تصریح کرد: در سال ۱۰۰۱ هجری قمری که شاه عباس اول به اردستان و نطنز رفته بود، یکی از بازها که مورد توجه شاه بود و به باز «لوند» شهرت داشت در جنگ با عقابی زخمی شد و پس از چندی مُرد و موجب ملال خاطر شاه شد. به اشاره شاه و به دستور حاکم وقت نطنز «نجم الدین محمود بیک» این عمارت عالیه برای دفن باز «لوند» شاه ساخته شد.
او ادامه داد: این بنا با ابعاد کاملاً موزون به‌صورت ساختمانی ۸ ضلعی که قطر دایره محیطی آن ۹ متر است بنا شده و بستر همواری در اختیار ندارد و تعدادی از پایه‌ها بر روی قطعه سنگ‌های پائین‌تر بنا شده است. ابعاد هر یک از اضلاع هشت‌ضلعی بنا به طول ۱۰۰ سانتیمتر، عرض ۸۰ سانتیمتر و ارتفاع۱۸۰ سانتیمتر است و به فاصله ۳۰ سانتیمتر بالای هر درگاه دریچه‌هایی به بلندای ۹۰ سانتیمتر تعبیه شده و هر درگاه و دریچه بالای آن از سمت خارج به ایوانی کوچک به طول و عرض ۲ در یک و بلندی ۳ متر پایان می‌گیرد و کف ایوان‌ها را نیز با آجر، فرش کرده‌اند. درگاه گوشه شمال غربی دارای پلکانی است با ۱۱ پله مارپیچ که به سمت شرق بالا می‌رود.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان نطنز افزود: در سقف محوطه داخلی گنبد، دریچه مدوری وجود دارد که از آنجا نمای داخلی ساقه و پوشش خارجی گنبد که به طور اریب از شمال غرب به طرف جنوب شرق خراب شده و دیوارهای پشت ساقه گنبد به خوبی نمایان است. با توجه به اینکه قسمت زیادی از سقف گنبد در سال‌های گذشته ریزش کرده و به‌صورت نیمه تخریب درآمده بود در دهه ۸۰ با همکاری شهرداری نطنز و میراث فرهنگی مورد بازسازی و مرمت اساسی قرار گرفت و در طی چند مرحله استحکام بخشی نیز انجام پذیرفته است.
«گنبدِبازِ» نطنز؛ شاهکار معماری عصر صفوی
یزدانمهر با بیان اینکه بنای گنبد باز یکی از جاذبه‌های دیدنی شهرستان نطنز است که گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند، خاطرنشان کرد: اخیراً با توجه به پیگیری انجام شده توسط دوستداران میراث فرهنگی، عملیات پاکسازی و زدودن آثار دست نوشته‌های ناهمگون در این بنای ارزشمند که چهره این اثر را مخدوش کرده بود انجام شد.
بنای تاریخی گنبدباز به شماره ۶۴۴ در تاریخ ۲۲ فروردین سال ۱۳۴۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.