کلیسا ها مهم‌ترین سمبل و نماد مذهب مسیحیت در تمام جهان هستند. با توجه به قدمت مذهب مسیحیت در ایران و پراکندگی مسیحیان در اقصی نقاط ایران، مسیحیت یکی از مهم‌ترین اقلیت‌های مذهبی به شمار می‌رود.
به گزارش هفت‌گرد، وقایع مختلف تاریخی، موجب بنای کلیساهای متعددی در کشورمان شده است که برخی از آنان شهرتی جهانی دارند.
برای کلیسا در زبان انگلیسی بسته به نوع و کاربرد بنا، نامگذاری‌های متفاوتی وجود دارد. مثلا به کلیساهای کوچک که بیشتر محلی برای عبادت است Chapel، برای کلیساهای بزرگ Church و برای کلیساهای جامع Cathedral گفته می‌شود.
کلیساهای جامع صرفا در نظام‌های اسقفی وجود دارد که محلی برای اقامت اسقف است و او دفتر ی در کلیسا دارد. معمولا این کلیساها بزرگ و مجلل هستند ولی لازمه کلیساهای جامع، بزرگ بودن آنها نیست؛ کلیسای جامع می‌تواند کوچک باشد.
برای گرداشگران داخلی هر کشوری همیشه بازدید از مکان‌های مقدس و عبادتگاه‌های اقلیت‌های مذهبی بسیار هیجان انگیز است.این هیجان می‌تواند متاثر از دیدن نقاشی‌ها و مجسمه‌های داخلی بناها، بازدید از ساختمان‌های بزرگ و مجلل یا ساختمان‌های عجیب و کهن در دل کوه و یا شنیدن اسم متفاوت از یک کلیسا و داستان‌های پشت این اسم باشد.
تعداد این کلیساهای ایران بالغ بر 600 است و با توجه وجود به سه شاخه مهم مذهب مسیحیت (کاتولیک، ارتودکس، پروتستان) در کشورمان، کلیساهای بزرگ و کوچکی و حتی کلیساهای جامع به ثبت ملی رسیده‌اند که تعداد این آثار حدود 90 مورد است. کلیساها دارای یک ساختمان مشخص با یک ویژگی خاصی نیستند و در اندازه، نوع معماری و ساختار اصلی با یک دیگر تفاوت دارند.
پایگاه خبری هفت‌گرد قصد دارد با بیان تفاوت‌های بین کلیساهای این سه شاخه اصلی مذهب مسیحیت یعنی کاتولیک، ارتودکس و پروتستان، به بررسی بهترین، زیباترین و کهن‌ترین کلیساهای ایران بپردازد.
کلیسای ارتودکس
در کلیسای ارتودکس نیمکت یا صندلی برای افرادی که مشغول راز و نیاز و عبادت هستند وجود ندارد و حضار باید به‌صورت ایستاده مشغول عبادت شوند. البته برای افراد ناتوان و سالخورده تعدادی نیمکت و صندلی وجود دارد در کلیساهای ارتدوکس به‌صورت معمول، پرده یا حائلی بین روحانیان و افراد در حال عبادت قرار گرفته که معمولا در وسط تالار اصلی کشیده می‌شود. یکی از بارزترین ویژگی‌های کلیسای ارتدوکس تصاویر و نقاشی‌های زیبا از حضرت مسیح، حضرت مریم مقدس، قدیسان و فرشتگان است و وجود هرگونه مجسمه از حضرت مسیح و دیگر قدیسان و حتی صلیبی که مجسمه حضرت مسیح در آن حک شده باشد، ممنوع است.
کلیسای کاتولیک
شکل ساختمان اصلی و تالار اصلی کلیسای کاتولیک با کلیسای ارتودکس متفاوت است. یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها وجود مجسمه در کلیسای کاتولیک است؛ از این‌رو در کلیساهای کاتولیک معمولا مجسمه‌هایی از حضرت مسیح و دیگر قدیسان دیده می‌شود. یکی دیگر از مهم‌ترین تفاوت‌ها، وجود اتاقی برای اعتراف در کلیساهای کاتولیک است.
در کلیساهای بزرگ کاتولیک معمولا چندین محراب وجود دارد. از این‌رو امکان دارد چندین مراسم عشای ربانی (آیین مذهبی) در یک کلیسا به‌صورت همزمان انجام شود.
کلیسای پروتستان
ساختمان کلیسای پروتستان نیز از لحاظ ساختاری ویژگی‌های خاصی دارد. در برخی از آنها صندلی برای نشستن حضار وجود دارد. اما در اکثر آنها اتاقکی برای اعتراف وجود ندارد.
اینک با هفت‌گرد برویم به سیاحت در هفت کلیسای معروف ایران.
1.قره کلیسا: کلیسای تادئوس مقدس
تادئوس یکی از حواریون حضرت مسیح بود که برای تبلیغ دین مسیحیت به ارمنستان رفت. از این‌رو گروه‌های و افراد متعددی به دین مسیحیت روی آوردند. که یکی از مهم‌ترین آنان دختر پادشاه وقت ارمنستان بود. بعد از مدتی سلطان وقت دستور کشتار همه افراد و آتش زدن کلیسا را داد. این کلیسا در طول تاریخ به دلایل مختلفی ویران و مجددا بازسازی شده است. به دلیل اهمیت تاریخ و دفن شدن یکی از حواریون مسیحی در این مکان، این کلیسا در سال 1334 به فهرست آثار ملی ایران اضافه شد و در سال 2008 به علت اهمیت تاریخی، ویژگی‌های برجسته معماری و ارز‌ش‌های فرهنگی و تمدنی آن دوره، در لیست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. ارامنه بر این عقیده هستند که این کلیسا اولین کلیساییاست که به دستور حواریون حضرت مسیح ساخته شده است و از اهمیت خاصی بین مسیحیان ارامنه و دیگر مسیحیان جهان برخوردار است.
این کلیسا هرساله در هفته اول مرداد ماه به مناسبت سال‌روز قتل تادئوس و پیروان آن، میزبان ارمنیان ایران و دیگر کشورهای همسایه بوده و در این تاریخ، بازدید برای غیر مسیحیان ممنوع است.
بهترین زمان بازدید از این کلیسا بسته به شرایط منطقه از ماه اردیبهشت تا مهر است.آدرس: آذربایجان غربی – چالدران – منطقه سیه چشمه
2.کلیسای وانک
یکی از بزرگ‌ترین وزیباترین کلیساهای اصفهان و ایران است. برای بازدید از این اثر زیبا به محله ارامنه اصفهان یعنی محله جلفا باید رفت. در گذشته از این کلیسا با نام‌های سن سور و آمنا پرکچ یاد می‌شد. تاریخ ساخت این کلیسای باشکوه به دوران شاه عباس دوم می‌رسد، زمانی‌که شاه عباس ارامنه را از شهرهایی که در مسیر سپاه عثمانی قرار داشت با خود به اصفهان آورد تا با آتش‌زدن آن شهرها سرعت سپاه عثمانی را کاهش دهد.
طبق کتیبه‌های موجود بر سر در این کلیسا ساخت آن ده سال طول کشیده است. این اثر جزو آثار فهرست ثبت ملی ایران می باشد.
کلیسای وانک دارای دو گنبد است؛ گنبد اصلی آن شباهت زیادی به گنبدهای معماری اسلامی دارد. نمای بیرونی کلیسا آجرکاری ساده شده است. ولی اوج زیبایی بنا نقاشی‌های بسیار زیبای سقف گنبد و دیواره‌های کلیساست که در داخل صحن اصلی با استفاده از رنگ روغن و طلا کاری توسط هنرمندان ارمنی، انجام شده است.
تمامی نقاشی‌های گنبد صحن اصلی از کتب مقدس الهام گرفته شده است که شامل نقاشی از داستان‌های خلقت آدم و حوا، حواریون حضرت مسیح و داستان زندگی او، فرشتگان، بهشت و جهنم و… است.
در قسمت دیگر کلیسا، موزه و کتابخانه تاسیس شده و دارای آثار و کتب خاص و ارزشمندی است. از میان آنها می‌توان به مجموعه فرامینی که در طول تاریخ (از دوره صفویه به بعد) پادشاهان وقت درخصوص ارامنه ایران صادر کرده‌اند اشاره کرد.
آدرس: اصفهان – چهار راه حکیم نظامی – خیابان نظر شرقی
3.کلیسای سرکیس مقدس تهران
تهران شهری است که با قدم‌زدن در آن جاذبه‌های بسیار زیبا خواهید دید که هرکدام در نوع خود منحصر به‌فرد و دارای ویژگی‌های خاصی هستند. کلیسای سرکیس مقدس نیز یکی از این جاذبه‌هاست.
کلیسای سرکیس یا سارکیس مقدس که در قلب تهران قرار دارد با نمای سفید رنگ و ساختمان زیبا، ابهت، آرامش و شکوه خاصی به منطقه کریم‌خان زند افزوده است.
تاسیس این کلیسا به سال 1349 باز می‌گردد که مقر خلیفه‌گری ارامنه تهران که مسئولیت امور ارامنه تهران را برعهده دارند از کلیسای مریم مقدس به این کلیسا منتقل شد. جنگ تحمیلی عراق بر ایران و شرایط آب و هوایی باعث ایجاد خساراتی بر بنای این ساختمان شد که با مرمت ساختمان همراه شد و در آخر با به وجود آمدن ترک‌های در سقف که نشان از ضعف تیرها برای تحمل وزن گنبد بود، چهار ستون در زیر چهار طاقی گنبد ساختمان به بنا اضافه شد و کلیسا در سال 1362 دوباره بازگشایی شد.
ساختار بنای این ساختمان، شبیه کلیسای باسیلیکا است چون عناصر این ساختمان به گونه‌ای در کنار هم قرار گرفته‌اند که صلیب ایجاد کنند. همچنین در محوطه بیرونی این کلیسا، سازه‌ای از جنس سنگ مرمر سفید قرار دارد که یادبود شهدای ارامنه 1915 میلادی (کشتار ارامنه توسط دولت عثمانی ) است.
ادرس: تهران – خیابان کریم خان زند – ابتدای خیابان نجات الهی
4.کلیسای زور زور
یکی دیگر از کلیساهای ثبت جهانی یونسکو در ایران که زیر مجموعه کلیساهای آذربایجان است، کلیسای زور زور ماکو است که با وجود ساختمانی ساده به‌دلیل تاریخی غنی و با ارزشش جزو میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
کلیسای زور زور در مکانی دورافتاده و در روستای بارون، یکی از توابع شهر ماکو مشرف به دره‌ای قرار دارد که رود زیبای «زنگ مار» از آن عبور می‌کند.
پشت این بنای ساده تاریخ شگرفی قرار دارد. این کلیسا توسط اسقف اعظم تادئوس مقدس به نام زکریا ساخته شد تا یکی از مراکز تعلیمات دینی و فرهنگی مسحیت باشد. زمانی‌که پاپ کاتولیک تصمیم به رهبری کلیساهای ارامنه را گرفت، زکریا اقدام به ساختن مراکز علمی و مذهبی کرد. این اقدام باعث کاهش تنشهای موجود در منطقه شد. کلیسا زور زور یکی از آن کلیساها بود. یکی از برجسته‌ترین روحانیون تربیت یافته در این مرکز هوانس زور زورتسی بود که به مقامی برجسته در نزد پاپ رسید و شهرت جهانی یافت. با مرگ هوانس، آموزش در کلیسای زور زور متوقف و کلیسا به یک مرکز مذهبی تبدیل شد، ولی امروزه فقط یک جاذبه گردشگری می‌شود.
آدرس : آذربایجان غربی – شهرستان ماکو – روستای بارون
5.کلیسای سنت استپانوس
کلیسای سنت استپانوس دومین کلیسای مهم ایران بعد از کلیسا مقدس قره‌کلیسا است. نام کلیسا برآمده از نام یکی از حواریون حضرت مسیح به نام «استفان» است که اهمیت بسیار زیادی برای مسیحیان ایرانی و حتی جهانی به‌خصوص مسیحیان پیرو شاخه گریگوری (پیروان گریگور روشنگر) دارد. استفان مقدس جزو اولین مبلغان مسیحیت و به گفته برخی مورخان اولین شهید راه مسیحیت است. کلیسای سنت اسپانوس در سال 2008 جزو میراث جهانی یونسکو در زیر مجموعه کلیساهای آذربایجان که شامل قره‌کلیسا، کلیسای سنت استپانوس و کلیسای زور زور ثبت شده است. برخی معتقد‌اند که تاریخ ساخت کلیسا سنت استپانوس به سده 9 میلادی باز می‌گردد.
هنگام مرمت بنای کلیسا در سال 1384 بقایای به جای ماننده از استخوان‌هایی در طاق کلیسا پیدا شد که که گفته می‌شود متعلق به یکی از حواریون است. شورای خلیفه‌گری ارامنه تهران و شمال ایران این استخوان‌ها را به جسد یحیی‌بن زکریا نسبت می‌دهند.
این کلیسا در میان دژ مستحکمی در منطقه جلفا در محلی که به نام قزل وانک (صومعه سرخ) قرار گرفته است.
در این کلیسا زیبایی‌های معماری بسیار زیادی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آنها گنبد 16 ضلعی کلیسا است که هر کسی را جذب خود می‌کند. از دیگر زیبایی‌های این مکان می‌توان به نقاشی‌ها و مقرنس کاری‌های داخل صحن کلیسا که آرامش خاصی به این فضای مذهبی بخشیده است و برج ناقوس دو طبقه کلیسا که بر روی 4 ستونی که به طرح‌های فرشته‌ها، صلیب، ترنج، ستاره و گل هشت‌پر منقش شده‌اند، اشاره کرد .
آدرس: آذربایجان شرقی – 15 کیلومتریشمال غرب جلفا – جاده بازرگان – بیله سوار
6.کلیسای سورت گاراپت آبادان
کلیسای گاراپت یکی از کلیساهای تاسیس شده در دوران پهلوی (سال 1336) است که برای ارامنه آبادان. این کلیسا جزو 3 کلیسای موجود در آبادان در سال‌های قبل از جنگ است. در دوران جنگ تحمیلی دو کلیسای دیگر تخریب شده و این کلیسا با مقداری مرمت به شکل کنونی در آمده است. این کلیسا در سال 1382 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
یکی از زیبایی‌های فرهنگی و دینی این کلیسا دیوار به دیوار بودن آن با مسجد امام موسی کاظم ( ع ) که به مسجد بهبهانی معروف است، می‌باشد. این همجواری دین‌های مسیحیت و اسلام زیبایی خاصی به خیابان شهید طالقانی و شهر آبادان افزوده است.
بعد از جنگ تحمیلی و بازگشت تعداد بسیار کمی از ارامنه آبادان به شهر، این کلیسا از کاربرد دینی و مرکز مذهبی خارج شد، و مراسم معدودی در آن اجرا می‌شود که به صورت سالیانه تنها در جشن‌های کریسمس کلیسا توسط خانم صوفی کاروازیان ملقب به مانوکیان که تنها کلید دار کلیسا است بازگشایی می‌شود.
آدرس: استان خوزستان، شهر آبادان، ابتدای خیابان زند، جنب مسجد بهبهانی
7.کلیسای کانتور
کلیسای کانتور، که به برج ناقوس نیز شهرت دارد، کلیسای سرخ رنگی است که در یکی از محله‌های قدیمی شهر قزوین بنا شده است.
کلیسا کانتور یکی از معدود کلیساهای مذهب ارتودکس در ایران است که در جریان جنگ جهانی توسط روسی‌ها ساخته شد و از جنگ جهانی دوم باقی مانده است.در این کلیسا یادگارهایی از جنگ جهانی وجود دارد که می‌توان به آرامگاه یک خلبان و یک مهندس روسی در گوشه‌ای از محوطه کلیسا اشاره کرد.
کلیسا دارای یک نقشه چهارضلعی و دو گنبد است که یکی روی صحن و دیگری روی محراب کلیسا قرار دارد. این کلیسا دارای یک ورودی است که در دو طرف آن، دو صلیب روسی قرار دارد. در بالای محوطه ورودی، یک ناقوص خانه 3 طبقه با تاجی آبی رنگ به چشم می‌خورد.
امروزه این کلیسا کاربرد خود را به‌عنوان مرکزی برای ستایش و مراسم مذهبی از دست داده و فقط یک جاذبه گردشگری محسوب می‌شود.
آدرس: قزوین – خیابان آیت‌الله طالقانی – خیابان دارایی
