با شنیدن دریاچه نمک، اولین گزینه ای که به ذهن متبادر می شود، دریاچه ارومیه است که در این سالها در صدر اخبار محیط زیست قرار دارد و حفظ آن به یکی از دغدغه های اصلی فعالان محیط زیست در ایران و جهان تبدیل شده است. اما ایران سرشار از شگفتی هاست و دریاچه های نمک زیبا و دیدنی زیادی دارد.
در این هفتانه هفتگرد به معرفی معرفی 7 دریاچه نمک زیبای ایران می پردازیم.
1- دریاچه نمک مهارلو شیراز
یکی از جاذبه‌های طبیعی و تماشایی استان فارس، تالاب مهارلو یا دریاچه مهارلو است که در حدود ۱۸ کیلومتری جنوب شرقی شهر شیراز قرار دارد. دریاچه مهارلو به‌عنوان دریاچه صورتی نیز شناخته می‌شود و دلیل صورتی و قرمز بودن این دریاچه، رشد نوعی جلبک در آب آن است. این دریاچه بخشی از منطقه شکار ممنوع مهارلو در شیراز محسوب می‌شود و پناهگاه و زیستگاه پرندگان مهاجری چون فلامینگوها است.
این دریاچه با مساحت ۲۴ هزار هکتار در ارتفاع ۱۵۶۰ متری از سطح دریا قرار دارد. طول دریاچه مهارلو ۳۱ کیلومتر و حداکثر پهنای آن ۱۱ کیلومتر است. عمق متوسط دریاچه ۵۰ سانتی‌متر و عمیق‌ترین نقطه آن در زمان پر آبی سه متر است. آب این دریاچه از نوع کلرید سدیم- منیزیم و سولفات سدیم است و در فصل‌های خشک سال، یکی از کانسارهای بزرگ نمک ایران محسوب می‌شود.
مهارلو دریاچه‌ای فصلی است که در فصل تابستان، بخش عمده آن خشک و دوباره با بارش باران در فصل پاییز و زمستان آبگیری می‌شود. آب این دریاچه از طریق بارش‌های جوی و رودخانه خشک شیراز، چناراه و سلطان آباد تأمین می‌شود. این رودخانه‌ها سیلاب‌های غرب شیراز را جمع می‌کنند به دریاچه مهارلو می‌ریزند. در حوزه آبریز دریاچه مهارلو همچنین چشمه‌های متعددی وجود دارد که به دریاچه می‌ریزند.
دریاچه مهارلو پناهگاه حیات‌وحش و زیستگاه پرندگان مهاجر به شمار میرود. این پرندگان در صورت مساعد بودن شرایط زیست تا اواسط پاییز در مناطق تالابی فارس و دریاچه مهارلو می‌مانند. هر ساله جمعیت فراوانی از فلامینگوها به این منطقه می‌آیند. شور بودن آب دریاچه مهارلو موجب سازگاری این پرنده می‌شود؛ چراکه غذای اصلی فلامینگوها موجودی شور پسند به نام آرتمیا است و در آب مهارلو فراوان یافت می‌شود.
2- دریاچه نمک مسیله آران و بیدگل
دریاچه نمک یا دریاچه نمک مسیله نام دریاچه‌ای در منطقه کویر مرکزی ایران است. این دریاچه با عنوان دریاچه نمک آران و بیدگل هم شناخته می‌شود و گاهی با دریاچه حوض سلطان که مابین قم و تهران واقع است اشتباه گرفته می شود.
دریاچه مسیله مابین سه استان اصفهان، قم و سمنان در فاصله ۳۵ کیلومتری شمال شرقی شهرستان آران و بیدگل واقع است.
دریاچه مسیله از غرب به کوههای سفیدآب و سیاهکوه و منطقه پارک ملی کویر، از شمال و غرب به کویر مسیله و از جنوب به کویر مرنجاب و بند ریگ محدود است.
انتخاب این نام به دلیل شوری بسیار زیاد دریاچه است به گونه‌ای که در فصل تابستان قطعات نمک روی آن شناور می‌شود.
دریاچه نمک مسیله، با طول ۸۰ و پهنای ۳۰ کیلومتر، یک فرونشست زمین‌ساختی است که در ارتفاع حدود ۷۹۵ متری از سطح دریای آزاد تشکیل شده است و فاصله آن تا قم حدود ۶۲ کیلومتر است. وسعت دریاچه نمک مسیله حدود ۶۴۷ کیلومترمربع می‌باشد.
دریاچه نمک مسیله شکلی شبیه به یک مثلث دارد که راس آن به سمت شمال است. طول قاعده این مثلث ۳۵ کیلومتر و ارتفاع آن ۳۸ کیلومتر می‌باشد.
کف دریاچه مسیله پوشیده از رسوبات نمک است که بر اثر انباشته شدن سیلابها و آبهای سطحی در طول قرنها پدید آمده است. عمق نمک این دریاچه بین ۵ تا ۵۴ متر متغیر است که توسط لایه‌های خاک رس از یکدیگر جدا شده‌اند.
با هر بار بارش و تبخیر آب در دریاچه نمک مسیله، نمکهای موجود کرت بندی‌های زیبایی به شکل پلی گن تشکیل می‌دهند که دیدن مناظر آن خالی از لطف نیست.
زمین‌های اطراف دریاچه نمک مسیله بشدت باتلاقی هستند و وسعت باتلاقها در منطقه غرب دریاچه به مراتب وسیعتر از مناطق دیگر آن است. از جمله دیگر مناطق باتلاقی دریاچه نمک مسیله می‌توان به حوض قیلوقه در شرق یا باتلاق دو کویری در منطقه جنوب شرقی دریاچه اشاره کرد.
دریاچه نمک مسیله آران و بیدگل در اکثر ماه‌های سال خشک و پوشیده از نمک است. در ماه‌های بارندگی ارتفاع آب این دریاچه در بعضی از مناطق به ۲ سانتی‌متر می‌رسد ولی پس از تابش خورشید به سرعت تبخیر می‌شود.
3- دریاچه نمک دامغان (دریاچه نمک حاج علی قلی)
دریاچه نمک دامغان که با نام دریاچه نمک حاج علی قلی نیز شناخته می‌شود، در کویر حاج علی قلی قرار دارد و از جاهای دیدنی دامغان به شمار می‌آید. با توجه به بارش‌های بهاری و جلوه فوق‌العاده دریاچه پس از باران، بهترین فصل بازدید از این مکان فصل بهار است. همچنین این منطقه به‌دلیل عدم وجود حیوانات وحشی و اطمینان از آنتن‌دهی موبایل، مکانی مناسب برای کمپینگ و اقامت شبانه محسوب می‌شود.
دریاچه حاج علی قلی در جنوب شرقی شهرستان دامغان و در نزدیکی روستای خورزان واقع شده است. برای رسیدن به این منطقه زیبا باید از تهران به سمت مشهد حرکت کنید. پس از رسیدن به دامغان در کمربندی دامغان جاده‌ای فرعی وجود دارد که به سمت جنوب میرود و نام آن به معلمان شهرت دارد. پس از رسیدن به روستای صلح‌آباد روبروی پمپ بنزین مسیر روستای خورزان وجود دارد که وارد آن می‌شوید و پس از طی مسافتی از یک جاده خاکی به دریاچه نمک می‌رسیم. برای پیدا کردن این مسیر خاکی بهتر است حتما از محلی‌ها راهنمایی بگیرید. لازم به ذکر است طی نمودن این مسیر خاکی با ماشین‌های سواری دشوار است و بهترین و راحت‌ترین راه سفر به این منطقه زیبا، همراه شدن با افرادی است که به این منطقه آشنایی کامل داشته باشند.
4- دریاچه نمک حوض سلطان قم
یکی از مناطق طبیعی ایران که فاصله کمی تا تهران دارد و به بزرگ‌ترین آینه ایران مشهور شده است، دریاچه حوض سلطان نامیده می‌شود. این دریاچه از جاهای دیدنی قم به شمار میرود و در ۴۰ کیلومتری شمال شهر قم، ۸۵ کیلومتری جنوب تهران و در حاشیه بزرگراه خلیج‌فارس قرار دارد.
دریاچه حوض سلطان که به «دریاچه شاهی» نیز معروف است، با مساحت تقریبی ۲۴۰ کیلومتر مربع در جنوب رشته‌کوه البرز قرار دارد. وسعت و شکل دریاچه متناسب با ورود آب و میزان بارندگی آن در فصول مختلف سال، متفاوت است؛ بدین ترتیب، سطح آب دریاچه پیوسته نوسان می‌کند. این دریاچه از دو چاله جدا از هم تشکیل شده است. چاله غربی به نام «حوض سلطان» و چاله شرقی به نام «حوض مره» است که به‌وسیله یک آبراهه به هم وصل می‌شوند. در فصول پرآب ابتدا چاله مره پر می‌شود و سپس آب اضافی آن به حوض سلطان راه پیدا می‌کند.
دریاچه حوض سلطان مانند آینه‌ای بزرگ در قلب ایران‌زمین است. دریاچه حوض سلطان از سطح دریا ۸۲۰ متر ارتفاع دارد که تقریبا در تمام سطح دریاچه یکسان است. رودهای متعددی به دریاچه حوض سلطان وارد می‌شوند که عموما از اراضی شوره‌زار نمکی اطراف عبور می‌کنند. از جمله این رودها می‌توان به «رود شور» و «قره‌چای» اشاره کرد. در ۳۵ کیلومتری مسیر قم-تهران جاده خاکی وجود دارد که به دریاچه می‌رسد. درون دریاچه نیز جاده خاک‌ریزی هست که برای جلوگیری از فرورفتن خودروها در باتلاق و بهره‌برداری از نمک دریاچه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دریاچه به‌دلیل نمک فراوان، اغلب به نام دریاچه نمک نیز شناخته می‌شود؛ با این حال، دریاچه نمک با وسعت بسیار بیشتر در جنوب شرقی قم واقع شده است. سالانه مقدار زیادی نمک از دریاچه حوض سلطان استخراج می‌شود.
حوض سلطان در سال ۱۸۸۳ میلادی و بر اثر ساخت جاده شوسه تهران قم تشکیل شد. «دریاچه ساوه» نام دیگری است که به حوض سلطان می‌دهند؛ چراکه حوض سلطان بازمانده دریای بزرگ ساوه است.
5- دریاچه خور و بیابانک طبس
یکی از دریاچه‌های نمکی و زیبای ایران، دریاچه خور و بیابانک است که بزرگ‌ترین دریاچه‌ی نمکی کشور نیز محسوب می‌شود. این جاذبه‌ی طبیعی و شگفت‌انگیز که به‌عنوان دریاچه‌ی کویر مصر نیز مشهور است، از منابع مهم ماده‌ی معدنی پتاس در جهان نیز به شمار میرود.
در سال‌های اخیر با رشد صنعت اکوتوریسم، قسمت‌های جنوبی دریاچه مورد بازدید طبیعت‌گردان قرار گرفته است.
دریاچه خور از جاهای دیدنی خور به شمار میرود و در شهرستان خور و بیابانک در استان اصفهان واقع شده است. این شهرستان از شمال به استان سمنان، از جنوب و شرق به استان یزد و از سمت غرب به بخش انارک شهرستان نایین محدود می‌شود. دریاچه نمک نیز در قسمت مرکزی تا جنوبی کویر مرکزی ایران گسترده شده است.
دریاچه‌ی نمک خور و بیابانک با ۲۰۰۰ کیلومتر وسعت، بزرگ‌ترین دریاچه فصلی نمک ایران یا پلایا (حوضچه رسوبی با تبخیر بالا) به حساب می‌آید و با ارتفاع ۷۰۷ متر از سطح دریا، جزو کم ارتفاع‌ترین نقاط فلات ایران محسوب می‌شود. از ویژگی‌های این دریاچه، عمق کم نمک آن نسبت به سایر دریاچه‌های نمکی است؛ به‌گونه‌ای که عمق آن به پنج تا ۱۰ سانتی‌متر می‌رسد. این امر به‌دلیل حرکت دائمی سفره‌های آبهای شور زیرزمینی و لجن‌های سیاه لایه‌های زیرین است که مانع شکل‌گیری و تراکم پلتفرم‌های نمکی می‌شود.
دریاچه خور، از دو چاله‌ی شمالی و جنوبی تشکیل شده که چاله‌ی جنوبی سه برابر بزرگ‌تر از شمالی بوده و ارتفاع چاله‌ی شمالی از سطح دریا، ۱۵ متر بیشتر از چاله‌ی جنوبی است. شاید جالب باشد که بدانید در این چاله‌ها، نمکهای سیاه تیز و برنده‌ای وجود دارد. علت به وجود آمدن این نمک‌ها، جذب اشعه مادون قرمز خورشید است؛ به این ترتیب که نمک سفید، اشعه مادون قرمز خورشید را از خود عبور می‌دهد و بهترین سطح برای جذب این اشعه، لجن‌های سیاه رنگ لایه‌های زیرین هستند. این لجن‌ها در اثر جذب اشعه گرم می‌شوند و حالت انبساطی پیدا می‌کنند؛ در ادامه با فشاری که بر لایه‌های سطحی می‌آورند، باعث شکسته شدن آن‌ها و خروج به سطح کویر می‌شوند. این لجن‌های سیاه پس از خشک شدن، در اثر فرسایش باد و باران به‌شکل‌های تیز و برنده‌ای درمی‌آیند که امکان حرکت خودرو و حیوانات روی آن‌ها وجود ندارد.
6- دریاچه خارا ورزنه
دریاچه خارا یکی از زیباترین نمکزار های ایران است، و فاصله آن تا تپه های ماسه ای ورزنه ۵۰ کیلومتر می باشد. دریاچه خارا یک منطقه وسیع پوشیده از نمک است که یکی از معادن نمک ایران محسوب می شود و روزانه صدها تن نمک از آن استخراج می‌شود.
هنگامی که از بخش جنوبى تالاب و از روستای خارا به طرف تالاب پیش مى‌رویم. ابتدا یک پوشش گیاهی شامل گز و قیچ مشاهده می شود که با گذر از آن به یک منطقه بیابانى با شن‌هاى روان مى‌رسیم و پس ازآن مى‌توان پهنه هاى وسیعى از نمکزارها و بلورهاى نمک را مشاهده کرد که براثر تبخیر شدید آب شور در حواشى آن برجای مانده اند.
اما این شرایط سخت محیطى بارنگ قرمز جلبک‌هایى که در بین نمکزارها گسترش دارند، جلوه هاى زیبا و حیرت انگیزى را به وجود آورده است. به علت فراوانى نمک حاصل از تبخیر آب معدن نمک خارا در این منطقه فعال بوده و با وسایل مکانیکى نمک را استخراج و جهت مصارف صنعتى منتقل مى‌کنند.
7- میقان اراک
تالاب کویری میقان یکی از ده تالاب مهم ایران است که حیات وحش متنوع و طبیعت کویری جلوه‌ای خاص بدان بخشیده است. در واقع، این تالاب به دلیل برخورداری از شرایط آب و هوایی مناسب یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های فصلی پرندگان مهاجر محسوب می‌شود.
تالاب دیدنی میقان که در گذشته به نمکزار فراهان مشهور بوده است، از جاهای دیدنی اراک به شمار میرود و در ۱۷ کیلومتری شمال شرقی اراک، جنوب غربی داودآباد و در دشت فراهان استان مرکزی واقع‌شده است. مساحت این تالاب در محدوده ۱۰۰ تا ۱۱۰ کیلومترمربع متغیر است و حدود ۱,۶۵۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و آب دریاچه شور است. این تالاب دارای سه جزیره به نام کریستالین یک و دو در وسط، قسمت کویری و دشت‌های اطراف می‌شود.
تالاب میقان دارای ویژگی‌های بوم‌شناسی ویژه‌ای است، از جمله آن که سالانه تعداد زیادی از پرندگان مهاجر را در خود جای می‌دهد که در میان آن‌ها بعضی از گونه‌های نادر و حمایت‌شده کم‌یاب دیده می‌شوند. به علت جمعیت بالای درنا در تالاب نسبت به زیستگاه‌های دیگر کشور، این تالاب اهمیت بیشتری نزد علاقه‌مندان به محیط زیست پیدا کرده است. در فصل بهار تالاب میقان به عنوان یکی از زیستگاه‌های اصلی پرندگان مهاجری است که در پاییز با عبور از این منطقه از نواحی سردسیر سیبری به سمت مناطق گرمسیر جنوبی و آفریقا پرگشوده بودند و اینک در راه بازگشت به موطن اصلی در این تالاب اسکان موقت دارند. بیش از ۶۰ درصد پرندگان استان و ۱۶ درصد پرندگان کشور در این تالاب کشوری زندگی می‌کنند و برخی از گونه‌های پرندگان مهاجر و بومی این منطقه نادر و ارزشمند بوده و حضور پرتعداد آن‌ها در فصل مهاجرت موجب می‌شود تا گروه‌های گردشگری برای پرنده‌نگری به این خطه سفر کنند.
