بررسی علائم دیابت نوع ۲ و علل، درمان‌ها، رژیم غذایی، عوامل خطر، نحوه‌ی تشخیص و روش‌های پیشگیری از آن
دیابت نوع ۲ چیست؟
در دیابت نوع ۱ بدن نمی‌تواند انسولین تولید کند. اما در دیابت نوع ۲، که رایج‌ترین نوع دیابت است، سلول‌های بدن نمی‌توانند مثل همیشه به انسولین واکنش نشان دهند. در مراحل بعدی این بیماری، ممکن است بدن نتواند انسولین کافی تولید کند.
دیابت نوع دو در صورتی که کنترل نشود، می‌تواند سبب افزایش مزمن سطح قند خون شده و از این طریق، منجر به بروز علائم و عوارض خطرناکی شود.
علائم دیابت نوع ۲ چیست؟
در دیابت نوع دو، بدن نمی‌تواند به طور موثر از انسولین برای رساندن گلوکز به سلول‌ها استفاده کند. این مسئله سبب می‌شود بدن به منابع انرژی جایگزین در بافت‌ها، عضلات و اندام تکیه کند. این واکنش می‌تواند منجر به علائم مختلفی شود.
دیابت نوع ۲ می‌تواند به آهستگی پیشرفت کند. زمانی که بیماری پیشرفت می‌کند، علائم هم شدیدتر و به طور بالقوه خطرناک‌تر می‌شوند. علائم این بیماری ممکن است خفیف باشند، که همین موضوع باعث می‌شود در ابتدای بیماری مورد غفلت قرار بگیرند. علائم و نشانه‌های اولیه‌ی دیابت نوع ۲ عبارتند از:
- احساس گرسنگی مداوم
- بی‌حالی
- ضعف و خستگی
- کاهش وزن
- تشنگی مفرط
- تکرر ادرار
- خشکی دهان
- خارش پوست
- تاری دید
اگر قند خون بدن برای مدت طولانی بالا باشد، علائم زیر می‌توانند رخ دهند:
- عفونت قارچی
- بریدگی‌ها و کبودی‌هایی که دیر بهبود پیدا می‌کنند
- بروز نواحی تیره روی پوست (بیماری پوستی آکانتوزیس نیگریکانس)
- درد کف پا
- احساس بی‌حسی در اندام یا اعصاب نوروپاتی
اگر دو یا چند مورد از علائم بالا را دارید، باید به پزشک مراجعه کنید. اگر دیابت درمان نشود، می‌تواند جان‌تان را به خطر بیندازد.
علل دیابت نوع دو
انسولین هورمونی است که به طور طبیعی در بدن تولید می‌شود. پانکرانس انسولین تولید می‌کند و هنگامی که غذا می‌خورید، آن را در بدن آزاد می‌کند. انسولین به انتقال گلوکز از جریان خون به سلول‌ها کمک می‌کند. در سلول‌ها از گلوکز به عنوان انرژی استفاده می‌شود.
اگر به دیابت نوع ۲ مبتلا هستید، بدن‌تان نسبت به انسولین مقاوم می‌شود و دیگر از این هورمون به طور موثر استفاده نمی‌کند. این مسئله پانکراس را وادار می‌کند تا بیشتر کار کند و انسولین بیشتری تولید کند. این موضوع به مرور زمان می‌تواند به سلول‌های موجود در پانکراس آسیب برساند. در نهایت ممکن است پانکراس دیگر نتواند هیچ انسولینی تولید کند. اگر بدن‌تان انسولین کافی تولید نکند یا از آن به طور موثر استفاده نکند، گلوکز در جریان خون جمع شده و سبب نیازمندی بدن به انرژی می‌شود.
پزشکان علت بروز این اتفاقات در بدن را به طور دقیق نمی‌دانند. شاید این وضعیت به دلیل اختلال در عملکرد سلول‌های پانکراس یا پیام‌رسانی سلولی رخ دهد.
در بعضی افراد، علت دیابت تولید بیش از حد گلوکز توسط کبد است. همچنین ممکن است دیابت نوع ۲ به دلیل استعداد ژنتیکی رخ دهد. چاقی هم یکی از مواردی است که می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع دو را افزایش دهد. همچنین ممکن است یک محرک محیطی منجر به دیابت نوع دو شود.
عوامل خطر دیابت نوع ۲
ممکن است علت دقیق دیابت نوع ۲ را ندانیم، اما این را می‌دانیم که بعضی عوامل می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند.
بعضی عوامل، مانند عوامل زیر، خارج از کنترل شما هستند:
- اگر خواهر، برادر یا والدین‌تان به دیابت نوع دو مبتلا هستند، احتمال ابتلای شما بیشتر است.
- ممکن است در هر سنی به دیابت نوع دو مبتلا شوید، اما خطر ابتلا به این بیماری با افزایش سن بیشتر می‌شود؛ به ویژه زمانی که ۴۵ سال‌تان می‌شود.
- نژادهای آفریقایی_آمریکایی، لاتین‌ها، آسیایی_آمریکایی‌ها و آمریکایی‌های سرخپوست در مقایسه با افراد سفیدپوست در معرض خطر بالاتری هستند.
- خانم‌های مبتلا به سندروم تخمدان پلی‌کیستیک در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
شاید بتوانید عوامل زیر را تغییر دهید:
- داشتن اضافه وزن به معنای داشتن چربی بیشتر در بافت‌ها است، که این مسئله سلول‌ها را نسبت به انسولین مقاوم می‌کند. چربی اضافه در ناحیه‌ی شکم، بیشتر از چربی اضافه در پهلو‌ها و ران‌ها خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد.
- اگر زندگی بی‌تحرکی داشته باشید، خطر ابتلای شما بیشتر می‌شود. ورزش منظم سبب استفاده از گلوکز می‌شود و به سلول‌ها کمک می‌کند واکنش بهتری به انسولین داشته باشند.
- خوردن غذاهای ناسالم یا بیش از حد غذا خوردن می‌تواند سطح گلوکز خون را به شدت مختل کند.
- اگر قبلا دیابت بارداری یا پیش‌دیابت داشته‌اید، در معرض خطر بیشتری قرار دارید.
عوارض مرتبط با دیابت نوع ۲
بسیاری از افراد می‌توانند دیابت نوع ۲ را مدیریت کنند. اگر این بیماری به درستی مدیریت نشود، می‌تواند تمام اعضای بدن را تحت تاثیر قرار دهد و منجر به عوارض خطرناکی شود. برخی از این عوارض شامل موارد زیر هستند:
- مشکلات پوستی، مانند عفونت‌های باکتریایی یا عفونت‌های قارچی
- آسیب عصبی یا نوروپاتی، که می‌تواند منجر به از دست دادن حس یا بی‌حسی و گزگز اندام و همچنین مشکلات هاضمه مانند تهوع، اسهال و یبوست شود.
- گردش خون ضعیف در کف پاها، که باعث می‌شود بریدگی‌ها یا عفونت‌ها دیر بهبود پیدا کنند. این وضعیت می‌تواند منجر به قانقاریا و از دست دادن پا شود.
- اختلال در شنوایی
- آسیب به شبکیه یا رتینوپاتی، که می‌تواند منجر به کاهش بینایی، گلوکوم (آب سیاه) و آب مروارید شود.
- بیماری‌های قلبی عروقی مانند فشار خون بالا، تنگ شدن شریان، آنژین، حمله‌ی قلبی و سکته
هیپوگلیسمی (افت قند خون)
هیپوگلیسمی زمانی رخ می‌دهد که سطح قند خون پایین باشد. علائم این عارضه می‌تواند شامل لرز، سرگیجه و دشواری در تکلم باشد. معمولا می‌توانید این عارضه را با خوردن فوری یک خوراکی یا نوشیدنی مانند آب‌میوه، نوشیدنی‌های بدون الکل یا آبنبات درمان کنید.
هایپرگلیسمی (افزایش قند خون)
هایپرگلیسمی زمانی رخ می‌دهد که سطح قند خون بالا است. علائم این عارضه شامل تکرر ادرار و تشنگی زیاد می‌شود. ورزش کردن می‌تواند به کاهش سطح قند خون کمک کند.
رژیم غذایی ویژه‌ی دیابت نوع ۲
رژیم غذایی، یک ابزار مهم برای حفظ سلامت قلب و سطح قند خون در یک محدوده‌ی سالم است. این رژیم غذایی لزوما سخت یا ناخوشایند نیست. رژیم غذایی که افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ باید دنبال کنند، شبیه به رژیم غذایی همه‌ی افراد دیگر است.
نکات کلیدی این رژیم غذایی شامل موارد زیر می‌شود:
- غذا و میان‌وعده را با برنامه و سر وقت بخورید.
- در رژیم غذایی‌تان مواد غذایی را بگنجانید که سرشار از مواد مغذی هستند و کالری‌های بی‌ارزش آن‌ها کم است.
- در غذا خوردن زیاده روی نکنید.
- برچسب روی مواد غذایی را به دقت مطالعه کنید.
غذاها و نوشیدنی‌هایی که نباید بخورید
اگر به دیابت نوع ۲ مبتلا هستید، باید برخی غذاها و نوشیدنی‌ها را کم مصرف کنید یا به طور کامل از مصرف آن‌ها اجتناب کنید. از جمله:
- غذاهای حاوی چربیهای اشباع
- غذاهای حاوی چربیهای ترانس
- گوشت گاو
- غذاهای فرآوری شده
- سخت‌پوستان مانند صدف یا خرچنگ
- جگر
- روغن شیرینی‌پزی
- کیک و شیرینی
- تنقلات فرآوری شده
- نوشیدنی‌های قندی مانند آب‌میوه‌ها
- لبنیات پرچرب
- غذاهای شور
- غذاهای سرخ کردنی
- پاستا یا برنج سفید
غذاهایی که باید بخورید
کربوهیدرات‌های سالم می‌توانند فیبر مورد نیاز بدن را تامین کنند. گزینه‌های غذایی مجاز برای افراد مبتلا به دیابت نوع دو عبارتند از:
- میوه
- سبزیجات فاقد نشاسته
- حبوبات، مانند لوبیاها
- غلات سبوس‌دار، مانند جوی دوسر یا کینوا
- سیب‌زمینی شیرین
مواد غذایی که حاوی اسیدهای چرب امگا ۳ بوده و برای سلامت قلب مفید هستند، عبارتند از:
- ماهی تن
- ماهی ساردین
- ماهی سالمون
- ماهی خال‌خالی (ماکارل)
- هالیبوت (لوزی‌ماهی)
- ماهی کاد
می‌توانید چربیهای اشباع‌نشده‌ی سالم را هم از مواد غذایی زیر به دست بیاورید:
- روغن زیتون
- روغن کانولا
- روغن بادام زمینی
- بادام
- گردوی آمریکایی
- گردو
- آواکادو
اگرچه مواد غذایی بالا گزینه‌های سالمی برای تامین چربی هستند، اما کالری بالایی دارند. بنابراین در مصرف آن‌ها زیاده‌روی نکنید. به دنبال محصولات لبنی کم‌چرب باشید تا مصرف چربی خود را کنترل کنید.
نحوه‌ی تشخیص دیابت نوع ۲
مهم نیست که پیش‌دیابت (وضعیتی که در آن قند خون تا حدودی بالاست ولی همه‌ی علائم دیابت در فرد وجود ندارد.) داشته باشید یا نه، در هر صورت اگر علائم دیابت را دارید، فورا به پزشک مراجعه کنید. پزشک می‌تواند اطلاعات زیادی از نمونه خون شما به دست بیاورد. مراحل تشخیص دیابت نوع ۲ می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تست هموگلوبین A1C، که در آن مقدار متوسط گلوکز خون در طول دو یا سه ماه گذشته اندازه‌گیری می‌شود. برای انجام این تست نیازی نیست ناشتا باشید. پزشک می‌تواند بر اساس نتایج به دست آمده از آزمایش، وضعیت شما را تشخیص دهد.
- آزمایش پلاسما گلوکز، که برای انجام آن باید از ۸ ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورید. در این تست میزان گلوکز موجود در پلاسما اندازه‌گیری می‌شود.
- آزمایش تحمل گلوکز خوراکی، که در آن از شما قبل، یک ساعت بعد و دو ساعت بعد از نوشیدن یک دوز گلوکز، خون گرفته می‌شود. نتایج آزمایش نشان می‌دهند که بدن شما چقدر خوب می‌تواند قبل و بعد از نوشیدنی به گلوکز واکنش نشان دهد.
اگر دیابت دارید، پزشک اطلاعاتی را درباره‌ی نحوه‌ی مدیریت این بیماری به شما می‌دهد. از جمله:
- چگونه به تنهایی سطح گلوکز خون‌تان را بررسی کنید.
- اطلاعاتی در مورد داروهایی که باید مصرف کنید.
- توصیه‌های مربوط به رژیم غذایی
- توصیه‌هایی در مورد فعالیت فیزیکی
ممکن است نیاز شود به متخصص غدد مراجعه کنید. احتمالا نیاز شود اوایل دوره‌ی بیماری در فواصل زمانی کم به پزشک مراجعه کنید تا مطمئن شوید که برنامه‌ی درمانی‌تان موثر است. به یاد داشته باشید که تشخیص زودهنگام، کلید مدیریت صحیح دیابت است.
درمان دیابت نوع ۲
شما می‌توانید دیابت نوع ۲ را به طرز موثری کنترل کنید. پزشک شما را راهنمایی می‌کند که هر چند وقت یکبار لازم است سطح قند خون‌تان را بررسی کنید. هدف از این کار این است که سطح قند خون‌تان در یک محدوده‌ی مشخص باقی بماند و تغییر نکند.
برای مدیریت دیابت نوع ۲، به نکات زیر توجه کنید:
- در رژیم غذایی خود مواد غذایی سرشار از فیبر و کربوهیدرات‌های سالم بگنجانید. خوردن میوه، سبزی و غلات سبوس‌دار می‌تواند به ثابت نگه داشتن سطح قند خون کمک کند.
- وعده‌های غذایی خود را حذف نکنید.
- هنگامی که سیر شدید، از غذا خوردن دست بکشید.
- وزن‌تان را کنترل کنید و قلب‌تان را سالم نگه دارید. این یعنی مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده، شیرینی و روغن‌های حیوانی را به حداقل برسانید.
- هر روز حدود ۳۰ دقیقه ورزش هوازی انجام دهید تا قلب‌تان سالم بماند. ورزش کردن به کنترل قند خون هم کمک می‌کند.
پزشک به شما در تشخیص علائم اولیه‌ی بالا بودن و پایین بودن بیش از حد قند خون و کارهایی که باید در هر موقعیت انجام دهید، کمک می‌کند. همچنین به شما کمک می‌کند متوجه شوید کدام غذاها سالم و کدام یک ناسالم هستند.
مصرف انسولین برای همه‌ی افراد مبتلا به دیابت نوع دو ضروری نیست. اگر به مصرف انسولین نیاز دارید، به این دلیل است که پانکراس شما به اندازه‌ی کافی انسولین تولید نمی‌کند.
نکته‌ی بسیار مهم این است که انسولین را همانطور که پزشک به شما گفته است مصرف کنید. داروهای با نسخه‌ی پزشک دیگری هم وجود دارد که به کنترل بیماری کمک می‌کنند.
روش‌های پیشگیری از دیابت نوع ۲
همیشه نمی‌توانید از ابتلا به دیابت نوع ۲ پیشگیری کنید، چون نمی‌توانید در مورد ژنتیک، نژاد یا سن خود کاری کنید. با این حال، با انجام برخی تغییرات در سبک زندگی می‌توانید شروع دیابت نوع دو را به تعویق بیندازید یا به طور کامل از آن پیشگیری کنید. در ادامه به بعضی از این تغییرات اشاره می‌کنیم.
رژیم غذایی
باید مصرف قند و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده را محدود و آن‌ها را با مواد غذایی سالم و مغذی مانند غلات سبوس‌دار، کربوهیدرات‌های سالم و فیبر جایگزین کنید. گوشت کم‌چرب، گوشت مرغ و ماکیان یا ماهی پروتئین مورد نیاز بدن شما را تامین می‌کنند.
بدن شما همچنین به اسیدهای چرب امگا ۳ نیاز دارد، که دوست‌دار قلب هستند و در بعضی انواع ماهی‌ها، چربیهای تک غیراشباع و چند اشباع‌نشده وجود دارند. محصولات لبنی که مصرف می‌کنید باید کم‌چرب باشند.
فقط اینکه چه چیزی می‌خورید مهم نیست، بلکه مقدار غذایی که می‌خورید هم اهمیت دارد. باید مواظب میزان غذایی که می‌خورید باشید و سعی کنید هر روز سر ساعت مشخص غذا بخورید.
ورزش کردن
دیابت نوع ۲ با فعالیت کم و ناکافی ارتباط دارد. انجام روزانه ۳۰ دقیقه ورزش‌های هوازی می‌تواند سلامت عمومی شما را بهبود ببخشد. سعی کنید علاوه بر ورزش‌های هوازی، در طول روز نرمش هم داشته باشید.
کنترل وزن
اگر اضافه وزن دارید، احتمال ابتلا به دیابت نوع دو در شما بیشتر است. دنبال کردن یک رژیم غذایی متعادل و ورزش کردن روزانه می‌تواند به شما در کنترل وزن کمک کند. اگر این تغییرات مفید نبودند، پزشک می‌تواند شما را در مورد نحوه‌ی کاهش وزن بی‌خطر راهنمایی کند.
نکته‌ی پایانی
دیابت یک بیماری مزمن است که در آن، میزان قند خون کاهش پیدا می‌کند. از جمله علائم این بیماری می‌توانیم به خشکی دهان، افزایش تشنگی، تکرر ادرار، تاری دید و … اشاره کنیم. برخی عوامل همچون سن، داشتن اضافه وزن و سابقه‌ی خانوادگی می‌توانند خطر ابتلا به دیابت نوع دو را افزایش دهند. اگر به دیابت نوع ۲ مبتلا هستید، باید رژیم غذایی مشخصی را دنبال کنید و از خوردن بعضی مواد غذایی مانند گوشت گاو، تنقلات فرآوری شده، جگر و غذاهای سرخ کردنی اجتناب کنید.
پیشگیری از دیابت نوع دو همیشه امکان‌پذیر نیست. اما با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی‌تان می‌توانید ابتلا به این بیماری را به تعویق بیندازید یا به طور کامل از آن پیشگیری کنید.