افزایش مناطق حفاظت شده کشور به 320 منطقه

به گزارش هفت‌گرد اولین سنگ بنای مناطق حفاظت شده ایران در سال ۱۳۴۶نهاده شد. در این سال پیشنهاد تأسیس دو پارک ملی و ۱۵ منطقه حفاظت شده به‌عنوان نخستین گروه از مناطق حفاظت شده ایران به تصویب شورای‌عالی شکاربانی و نظارت بر صید رسید. تا سال ۱۳۵۵ بالغ بر ۶۵ منطقه حفاظت شده با وسعتی معادل ۶.۷ میلیون هکتار در کشور وجود داشت که این رقم در حال حاضر به ۳۰۹ منطقه به مساحت ۱۹ میلیون هکتار رسیده است.

در ۶۰ سال گذشته، مناطق حفاظت شده دنیا حدود ۲.۶ برابر اما در ایران ۴.۷ برابر شده است یعنی ایران در مقایسه با متوسط جهانی از رشد بیشتری در سطح مناطق حفاظت شده برخوردار بوده است. در منطقه خاورمیانه به‌طور متوسط ۵.۳ درصد از سطح خشکی کشورها به مناطق حفاظت شده اختصاص یافته است اما این رقم در کشور ما ۱۰.۴ درصد و تقریبا ۲ برابر متوسط منطقه است البته باید توجه داشت که ایران تنوع زیستی بسیار گسترده‌تری در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه دارد.

مناطق تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران، مناطق با ارزش زیست‌محیطی است که در حال حاضر توسط سازمان حفاظت محیط زیست ایران مدیریت می‌شوند. این سازمان، مناطق حفاظت‌شده ایران را در قالب ذخیره‌گاه‌های زیست‌گاه، مناطق چهارگانه (پارک‌های ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه‌های حیات وحش، مناطق حفاظت‌شده) و مناطق شکارممنوع تحت حفاظت دارد.

منطقه حفاظت شده: اراضی به نسبت وسیع با ارزش حفاظتی زیاد که با هدف حفظ و احیای رویشگاه‌های گیاهی و زیستگاه‌های جانوری انتخاب می‌شوند. مناطق حفاظت شده، محیط های مناسبی برای اجرای برنامه‌های آموزشی و پژوهش‌های زیست‌محیطی به شمار می‌آیند. انجام فعالیت‌های گردشگری و بهره برداری مصرفی و اقتصادی متناسب با نواحی هر منطقه و بر اساس طرح جامع مدیریت مناطق، مجاز است.

در ایران ۱۸۳ منطقه حفاظت شده به مساحت ۱۰ میلیون و۷۱۴ هزار و ۳۵ هکتار وجود دارند و استان هرمزگان‌های با ۱۳ و استان مازندران با ۱۲ منطقه حفاظت شده از این حیث رکورد دار هستند.

پارک ملی: مناطق طبیعی به نسبت وسیع و دارای ویژگی‌های خاص و اهمیت ملی به لحاظ زمین شناسی، بوم شناسی، جغرافیای زیستی و چشم انداز با هدف‌های حفظ وضعیت زیستی و طبیعی، بهبود جمعیت گونه‌های جانوری و رویشگاه‌های گیاهی همچنین بهره‌برداری تفرجی به عنوان پارک ملی انتخاب می‌شوند. پارک‌های ملی محل‌های مناسبی برای فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و گردشگری در طبیعت به شمار می‌آیند. به منظور حفاظت بنیادی از تنوع زیستی، ذخایر ژنتیکی، یکپارچگی اکولوژیک و چشم اندازها، فعالیت‌های مرتبط با بهره‌برداری‌های مصرفی و مسکونی در این مناطق مجاز نیست. به همین دلیل، برای پارک‌های ملی پشتوانه قانونی حفاظتی مستحکم‌تری نسبت به سایر مناطق حفاظت شده پیش‌بینی شده است.

در حال حاضر ۳۲ پارک ملی در ایران به مساحت ۲ میلیون و ۷۵ هزار و ۱۱۵ هکتار وجود دارد.

اثر طبیعی ملی: پدیده‌ها یا مجموعه‌های گیاهی و جانوری به نسبت کوچک، جالب، کم نظیر، استثنایی، غیر متعارف و غیر قابل جایگزین که دارای ارزش‌های حفاظتی، علمی، تاریخی یا طبیعی باشند، با هدف حفظ و حراست به عنوان اثر طبیعی ملی انتخاب می‌شوند. اقدامات حفاظتی در مورد این پدیده‌ها باید تضمین کننده پایداری بهره برداری غیر مصرفی از آنها در طول زمان باشد.

در ایران ۴۰ اثر ملی به مساحت ۴۰ هزار و ۹۸۳ هکتار وجود دارد که استان‌های سیستان و بلوچستان و گیلان هر کدام با چهار اثر ملی بیشترین آثار ملی را در خود جای داده‌اند.
پناهگاه حیات وحش: محدوده‌هایی با زیستگاه‌های طبیعی نمونه برای جانوران وحشی که به منظور حمایت از جمعیت گونه‌های جانوری و افزایش سطح کیفیت آن‌ها انتخاب می شوند. کمترین وسعت پناهگاه‌های حیات وحش باید به حدی باشد که ضمن رفع نیاز گونه‌های جانوری، پیوستگی و ارتباط متقابل واحدهای آن‌ها را تضمین کند. این مناطق، محیط های مناسبی برای فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی به‌ویژه در ارتباط با جانوران وحشی به شمار می‌آیند. بهره‌برداری‌های مصرفی و سازگار همچنین فعالیت‌های گردشگری کنترل شده در پناهگاه‌ها مجاز است.

هم‌اکنون ۵۴ پناهگاه حیات وحش به مساحت شش میلیون و ۱۳۳ هزار و ۲۶هکتار در کشور وجود دارد که استان‌های گیلان، مازندران و یزد هرکدام با پنج پناهگاه حیات وحش رکوردار هستند.

در حالی بر اساس تصمیم شورای عالی محیط زیست قرار است تعداد مناطق حفاظت شده افزایش پیدا کند که این مناطق با چالش‌هایی مانند کمبود محیط بان و تجهیزات مواجه هستند. در این شرایط لازم است کمبود نیروی انسانی و امکانات برطرف و از مشارکت جوامع محلی نیز برای حفاظت هرچه بهتر استفاده شود.