7 مخاطره زیستن. روز جهانی محیط زیست

امروز روز جهانی محیط زیست است. محیط زیست شاید در نگاه اول، به‌معنای اقلیم و جغرافیای خاصی باشد که هر کدام ما از ما در آن زندگی می‌کنیم, اما «محیط زیست» تعاریف و مصداق‌های گسترده‌ای دارد.

به گزارش هفت گرد، روز جهانی محیط زیست(WED)، روزی است برای یادآوری مشکلاتی که زیست‌کره ما درگیرآن است. مشکلاتی که در بسیاری از موارد توسط دستکاری‌های انسان در محیط زیست به‌وجود آمده، مشکلاتی که تمام گونه‌های زنده و غیرزنده کره زمین را تحت تاثیر قرارداده و تهدید می‌کند.

انتخاب امروز، به‌عنوان «روز جهانی محیط زیست» به سال ۱۹۷۲ و ۵۰ سال پیش بر می‌گردد؛ در چنین روزی سازمان ملل متحد، کنفرانسی با موضوع «انسان و محیط زیست» در شهر استکهلم سوئد برگزار کرد. هدف سازمان ملل از انتخاب یک روز برای محیط زیست این بود که در این روز،  مسئولان، شرکت‌ها، افراد و جوامع مختلف اهمیت محیط زیست را دانسته و روشنفکرانه برای حفظ و تقویت محیط زیست تصمیم‌هایی بگیرند که هم به حفاظت محیط زیست کمک کند و هم از تخریب بیش از پیش آن جلوگیری شود.هم‌زمان با برپایی این کنفرانس مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‌ای تصویب کرد که منجر به تشکیل UNEP (برنامه محیط زیست سازمان ملل) شد.‌ اکنون ۵۰ سال است که UNEP در سراسر جهان مراسم ویژه‌ای را به مناسبت این روز برگزار می‌نماید و هر سال شعاری خاص برای این روز انتخاب میکند.

بازنگری، بازآفرینی و ترمیم

 شعار سال  روز جهانی محیط زیست 2022، «بازنگری، بازآفرینی و ترمیم» است. با هدف بخشیدن چهره انسانی به محیط زیست برای «حفظ محیط زیست» و همچنین تشویق مردم و توانمندسازی آنان برای فعالیت توسعه پایدار وترویج مشارکت مردم در جهت اهدافی که این سازمان برای حفاظت از محیط زیست تعریف کرده است. از نظر سازمان ملل متحد و نیز بسیاری از کارشناسان و اندیشمندان حوزه محیط زیست، در کره زمین ما با سه نوع محیط زیست مواجهیم: محیط طبیعی، محیط مصنوعی یا انسان‌ساخت و محیط اجتماعی.

محیط زیست طبیعی:

محیطی است که انسان در آن دستکاری نکرده باشد و به‌طور طبیعی در آن‌جا زندگی گونه های مختلف جانوری و گیاهی ادامه داشته باشد.کوه‌ها، جنگل‌ها و حیات وحش، دشت‌ها و دریاها و … انواعی از محیط طبیعی هستند.

محیط زیست مصنوعی:

بخشی از محیط زیست است که انسان در ان دستکاری و با انجام پروژه هایی موجب تخریب شده است تا برای خود محیطی برای زندگی بسازد.این نوع محیط زیست در جهت همزیستی انسان‌ها و نزدیکی به یکدیگر بوجود آمده است. به مدرسه، خانه، فرودگاه، آلودگی آب و هوا، کثیف بودن شهر و خیابان‌ها و کارخانه ها نتیجه ساخت محیط زیست مصنوعی هستند.

محیط زیست اجتماعی:

این نوع محیط زیست شامل زندگی در یک جامعه و رفتار و ارتباطات افراد یک جامعه می‌شود. زندگی با با و در کنار دیگران، محیط زیست اجتماعی را به وجود آورده است. همکار، همسایه، رهگذر، فروشنده و… یک محیط زیست اجتماعی را تشکیل می‌دهند.

هر سه نوع محیط زیست، به انحاء مختلف توسط انسان، آسیب دیده است. اما نکته قابل تامل این است که «محیط زیست طبیعی» که رکن اساسی و بستر تشکیل دو نوع محیط زست دیگراست، بیشتر از دو نوع دیگر مورد تغییر و تخریب قرار گرفته، به گونه‌ای که گاهی تداوم دو نوع محیط زیست دیگر ناممکن شده است. 

انسان؛ اولین حلقه آلاینده محیط زیست!

انسان با انواع رفتارهای مخرب، موجب آلودگی محیط زیست و زیست کرده شده است. انسان با تخلیه ضایعات نفتی در دریاها و اقیانوس‌ها موجب آسیب‎های جدی برای طبیعت شده و  خود جان و موجودات آبزی و غیرابزی را در نعرض خطر قرار داده است.  

اما آلودگی چیست؟ آلودگی هر نوع تخریب و نامطلوب ساختن زمین، آب و هوا و دیگر بخش‎های  محیط زیست است به گونه‎ای که امکان استفاده از این بخش‌ها غیر ممکن یا دشوار شود. آلودگی محیط زیست طی فرآیند ورود آلاینده‌ها یه محیط‌های طبیعی اتفاق می‎افتد. به بیان ساده، آلودگی هرنوع تغییر ناخواسته است که به محیط زیست تحمیل میشود و  تاثیرات مخربی بر زندگی همه گونه‌های موجود در زمین می‌گذارد.

۷ آلاینده محیط زیست و مخاطرات زیست‌کره

بر اساس تعریفی که از آلودگی ارائه شده، کارشناسان محیط زیست، هفت نوع آلاینده خطرناک، برای محیط زیست را شناسایی کرده اند:

۱.آلودگی صوتی: آلودگی صوتی یکی از مخرب‌ترین انواع آلودگی است. افزایش صداها و اختلالات صوتی بر سلامتی انسان‌ها و حیوانات تاثیرات مضری دارد؛ هر صدایی که از بازه 80 دسی بل بالاتر رود خطرناک است و به پرده گوش آسیب وارد کرده و موجب کاهش شنوایی می‌شود. از انواع آلودگی صوتی می توان این موارد اشاره کرد: ترافیک سنگین، آژیرهای اضطراری، موسیقی با صدای بلند، هواپیمای جت، آتش‌بازی، تیراندازی، ماشین‌آلات صنعتی و …

۲.آلودگی هوا: هوا عاملی غیر زنده است که موجب تداوم زندگی می‌شود، چون در تنفس موجودات نقش به‌سزایی دارد و ترکیبی از اکسیژن، دی‌اکسیدکربن و گازهای بی‌اثر است. ورود مواد سمی و آلاینده به هوا باعث آلودگی آن می‌شود. از الینده های هوا می‌توان به این موارد اشاره کرد:

 سوزاندن سوخت‌های فسیلی(انجام فعالیت‎هایی مانند پخت و پز، رانندگی و دیگر فعالیت‎های صنعتی)، که از دودکش کارخانه خارج می شود. دودی که از دودکش کارخانه‌ها خارج می‌شود.اکسید نیتروژنی که در کود مزارع کشاورزی وجود دارد. بخار گازهایی که در رنگ‌ها، اسپری‌ها، لاک ناخن، لاک الکل و برخی از حلال‌ها وجود دارد. متانی که در محل‌های دفن زباله تولید می‌شود. ترکیب گازهایی مانند دی اکسید کربن، متان و غیره با برخی از مواد شیمیایی و تولید باران اسیدی.

تاثیرات آلودگی هوا در سلامتی متناسب با ماهیت آلاینده‌ها متفاوت است و

آلاینده‌های تحریک‌کننده موجب بروز مشکلات تنفسی و بیماری‌های قلبی می‌شود.

۳.آلودگی آب: بعد از هوا که سراسر کره زمین را فرا گرفته است، در سطح زمین بیشترین سهم در اختیار آب است؛ پس ورود هر نوع آلاینده‌ای به آب به‌سرعت پخش روی کره زمین پخش می‎شود. دو نوع آلاینده آب وجود دارد:آلاینده‌های آلی که ناشی از فعالیت میکروارگانیسم‎هایی مانند ویروس‎ها و باکتری‎ها هستند و آلاینده‌های شیمیایی که ناشی از سموم دفع آفات، فلزات سنگین و مواد شیمیایی مورد استفاده در صنایع، داروهای انسانی و حیوانی هستند.

از دیگر آلاینده‌های آب به این موارد نیز باید اشاره کرد:

-انسان، عامل درجه اول آلایندگی آب‌هاست.

– دامپینگ دریایی به معنای ورود زباله‌های پلاستیکی، شیشه‌ای و موادی که تجزیه آن‌ها سال‌ها طول می‌کشد.

– صنایع: تخلیه زبالهها و‌ آب‌های شیمیایی در انتهای فرآیند تولید کارخانه‌ها به منابع آب.

– زباله‌های رادیو اکتیو در نیروگاه‌های استخراج اورانیوم.

-سموم دفع آفات کشاورزی، حشره‌کش‌ها، قارچ کش‌ها و …

– سیستم‌ فاضلاب شهری و ورود آن به منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی قبل از فرآیند تصفیه.

۴.آلودگی نوری: شاید در نگاه اول، نور به عنوان آلوده کننده، برای مان عجیب باشد، اما نور هم یکی از آلاینده‌های مخرب برای زندگی انسان و حیوان و گیاه است.

وجود و تولید مقادیر زیادی از نور در مناطق شهری و پرجمعیت از انواع آلودگی است.

استفاده بیش از حد و نادرست از نور عامل اصلی این آلودگی به شمار می‌رود که با تاثیر منفی خود مردم را از تماشای مناظر دیدنی در آسمان شب، محروم کرده است.

آلودگی نوری اثرات زیادی دارد از جمله: تغییر سبک زندگی حیوانات؛ مانند تغییر الگوی مهاجرتی پرندگان و تاثیر منفی بر فعالیت‌های شبانه برخی حیوانات مانند جغدها و افزایش مصرف انرژی که تاثیرات جانبی خاص خودش را دارد.

۵.آلودگی خاک: وجود سموم با مقادیر بالا در خاک، آن را آلوده می‌کند و می‌تواند به تهدیدی جدی برای سلامتی انسان، جانوران و گیاه تبدیل شود. در آلودگی خاک هم انسان با انجام فعالیت‌های صنعتی، دفع نامناسب زباله‌ها و سموم دفع آفات کشاورزی نقش نخست را بر عهده دارد. از دلایل طبیعی آلودگی خاک می‌توان به  انباشت مواد سمی شیمیایی به دلیل تجزیه و فعالیت‌های میکروبی در خاک اشاره کرد.

۶.آلودگی رادیواکتیو: آلاینده رادیواکتیو یکی از انواع آلودگی است که توسط فعالیت‌های هسته‌ای، استخراج از معادن رخ می‌دهد. از عوامل موثر در آلودگی رادیواکتیو میتوان به حوادث نیروگاه‌های هسته‌ای، آزمایش سلاح‌های هسته‌ای، دفع زباله های هسته‌ای، استخراج سنگ معدن رادیواکتیو، رادیو ایزوتوپ‌ها اشاره کرد که تاثیرات بسیار مخربی چون جهش ژنتیکی، بروز بیماری‌های سرطان به دلیل قرارگرفتن در معرض تابش اشعه و ناباروری خاک به دلیل دفع ضایعات رادیواکتیو در خاک، دارد.

۷.آلودگی محیط زیست: آلاینده‌های مختلف در زمین اگر بر روند طبیعی طبیعت اثر بگذارد منجر به آلودگی محیط زیست خواهد شد.دلایل آلودگی در محیط زیست بسیار زیاد است؛ صنایع، حمل‌ونقل، فعالیت‌های کشاورزی، فعالیت‌های بازرگانی، اقامتگاه‌ها

از جمله تاثیرات این آلاینده بر زندگی و زمین باید به این موارد زیر اشاره کرد:

انسان‌ها: ایجاد بیماری‌های جسمی، عصبی، آلرژی، تحریک چشم، انسداد مجاری بینی و …

حیوانات: ایجاد طبیعت سمی با بارش باران‌های اسید و آلودگی خاک و تغییر در اکوسیستم آن‌ها

گیاهان: نازک شدن لایه اُزن، مانع از تنفس گیاهان و بارش باران‌های اسیدی و موجب نابودی آن‌ها می‌شود.

چه باید کرد؟

شعار امسال روز جهانی محیط زیست، به خودی خود، تمام مواردی را که انسان باید برای حفظ زیست کره رعایت کند در خود دارد: ، «بازنگری، بازآفرینی و ترمیم»

انسان نخست باید و بسیار سریع و برنامه‌ریزی شده، به عملکرد خود در طی سال‌های پس از صنعتی شدن، نگاهی بیندازد و متوجه شود که فعالیت‌های غیرطبیعی و دستکاری‌های او موجب چه آسیب‌هایی برای کره زمین و محیط زیست خودش شده است. این نگاه و برنامه سریع طبعا مهم‌ترین نتیجه‌ای که در برخواهد داشت، اصلاح رفتار با طبیعت است، اصلاح رفتار و در پیش گرفتن الگوهای متناسب با طبیعت، یعنی شروع به بازآفرینی و از نو ساختن محیط زیست، آنگونه که بود و این فرآیند اگر درست، علمی و با پذیرش مسئولیت جهانی پیش برود، موجب ترمیم زیست کره و تبدیل آن به محیطی سالم برای زندگی همه انسان‌ها و موجودات دیگر خواهد شد.

تهیه: مریم بیات