«قلعه قورتانِ» ورزنه؛ دژِ نظامی 1100 ساله

سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ورزنه گفت: بر اساس شواهد به نظر می‌آید «قلعه قورتان» یک دژِ مستحکم بوده و در دوره‌های مختلف تاریخی از آن به‌عنوان دژ نظامی استفاده می‌شده است.

به گزارش هفت‌گرد، احمد شهباز درباره قلعه تاریخی قورتان، اظهار کرد: قلعه قورتان در ۱۰ کیلومتری غرب ورزنه و ۹۰ کیلومتری شرق اصفهان در کنار رودخانه زاینده‌رود واقع شده است. مساحت این قلعه تاریخی و زیبا ۴۲ هزار مترمربع است. قلعه قورتان بنایی خشتی مربوط به دوره دیلمیان(۱۱۰۰ سال قبل) است و سازه‌های موجود در آن در دوره‌های مختلف تاریخی و در زمان سلسله‌های ایلخانی، صفوی و قاجار تغییرات زیادی پیدا کرده است، اما اساس اولیه این قلعه که دیوارهای بلند آن است هنوز به همان شکل اولیه است.

او افزود: در حال حاضر چهار خانواده در داخل قلعه قورتان زندگی می‌کنند که یکی از خانه‌ها تبدیل به بومگردی شده و خدمات گردشگری به مسافران ارائه می‌دهد. خانه پدری این خانواده‌ها از قدیم در داخل این قلعه وجود داشته و به همین دلیل و با آمدن امکاناتِ روز به داخلِ قلعه از آن خارج نشدند.

سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ورزنه درباره کاربرد قلعه قورتان در گذشته، گفت: بر اساس شواهد به نظر می‌آید این قلعه یک دژ مستحکم نظامی بوده است و در دوره‌های مختلف تاریخی از آن به عنوان دژ نظامی استفاده می‌شده است. البته بناهای مستحکم دوره دیلمی در اصفهان مانند قلعه تبرک وجود دارد.

شهباز تصریح کرد: در چند دوره تاریخی دوره‌های طلایی از نظر ساخت سازه‌های فاخر داشته‌ایم، به طوری که در برخی از این قلعه‌ها نماینده حکومت وقت ساکن بوده‌اند یا کاربرد نظامی و پادگانی داشته است. برای مثال در دوره‌های سلجوقی و ایلخانی منطقه ورزنه یک منطقه سوق‌الجیشی محسوب می‌شده و قلعه قورتان هم بر اساس شواهد موجود کاربرد نظامی داشته است که این کاربرد را از نام قلعه هم می‌توان دریافت.

 او در همین باره افزود: وجه تسمیه این قلعه از گورخان و قورخانه(اسلحه خانه) گرفته شده است و اصولاً نام قورخانه به پادگان‌های نظامی گفته می‌شده که در آن اسلحه و مهمات نگهداری می‌شده و در این قلعه‌ها قوای نظامی ساکن بوده‌اند. به هر حال فیزیک قلعه قورتان با داشتن دیوارهای ۹ و ۱۲ متری گویای کاربرد نظامی آن است که دارای دو دروازه است. حفره‌های موجود در دیواره‌های قلعه برای تیراندازی با کمان بوده است که به مرور زمان این حفره‌ها کوچک‌تر شده تا لوله تفنگ از آن رد شود.

سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان ورزنه، اظهار کرد: دیوارهای قلعه و مصالح به کار رفته در آن خشت و چینه یا همان گِلِ ورزیده است که حجم زیادی مصالح برده است. قلعه قورتان سازه‌ای کاملاً خشتی و زیبا است که یک حسینیه ناموزون در داخل آن بنا شده که تناسبی با ساختار فیزیکی قلعه ندارد.

شهباز گفت: آب مورد نیاز قلعه در قدیم از رودخانه زاینده‌رود تأمین می‌شده است و چون امنیت بالایی داشته در آن خانه ساخته می‌شده است. در کنار قلعه قورتان تپه‌هایی وجود دارد که مشخص نیست مسکونی بوده‌اند یا خیر که برای کشف این مهم نیاز به تحقیق و پژوهش است.

او با بیان اینکه قلعه قورتان نیاز به مرمت اضطراری دارد، افزود: مرمت این قلعه باید در چند مرحله انجام شود که مرحله اول مرمت قلعه نیاز به ۳ میلیارد تومان اعتبار دارد تا پشت بام‌ها سبک سازی شده و استحکام بخشی بنا انجام شود. مشارکت بخش خصوصی در مرمت بنا ضروری است که احتمالاً برای مرمت کامل قلعه به بیش از ۵۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز باشد.

سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان ورزنه، خاطرنشان کرد: به طور میانگین سالانه حدود ۴۰ هزار گردشگر از قلعه قورتان بازدید می‌کنند. مشکلی که اکنون درباره قلعه قورتان داریم خُرده مالک بودن بناهایی است که در داخل قلعه وجود دارد که حل کردن این مشکل مهم است و در حال حاضر بیشتر مردم ناحیه قورتان در مالکیت این قلعه سهیم هستند. ۸۰ درصد مشکلات قلعه قورتان با فرهنگ‌سازی جامعه محلی قابل رفع است و صرف اینکه دولت در قلعه قورتان هزینه کند مشکلات حل نمی‌شود.

شهباز افزود: قلعه قورتان به ثبت ملی رسیده و پشتیبانی قانونی اداره میراث فرهنگی را دارد، اما مالک آن جدا است. باروهای شمالی و جنوبی قلعه ۲۵۰ متر طول دارد و دارای ۱۴ برج دیده‌بانی است که یکی از آنها و بخشی از حصار قلعه در گذشته بر اثر طغیان و منحرف شدن مسیر زاینده‌رود تخریب شده است.