موسی‌خان معروفی احیاگر ردیف موسیقی ایرانی

به گزارش هفت‌گرد، ۷ شهریورماه سالروز درگذشت موسی‌خان معروفی است؛ یک موسیقیدان، نوازنده تار و مدرس موسیقی که علاقه زیادی به تکمیل کردن نت‌نویسی ردیف داشت و اتفاقا آثار و تصنیف‌های زیادی از خود به یادگار گذاشت.

قصه ردیف از علی‌اکبر فراهانی تا درویش‌خان

ردیف، در تئوری موسیقی ایرانی به طرز قرار گرفتن آهنگ‌ها و نغمات موسیقی گفته می‌شود. هر یک از این آهنگ‌ها که به آن یک گوشه گفته می‌شود، جزئی از یک دستگاه یا آواز شناخته می‌شوند که بر اساس روند گسترش ملودی و موقعیت مکانی در دانگ‌های یک دستگاه یا آواز مرتب می‌شوند. ردیف موسیقی ایرانی نقش مهمی در فرهنگ موسیقی سنتی ایران در دوره معاصر ایفا کرده‌است و اهمیت آن در فرهنگ جهان تا جایی است که به عنوان میراث فرهنگی ناملموس نزد یونسکو به ثبت رسیده‌است.

شکل‌گیری ردیف موسیقی ایرانی به علی‌اکبر فراهانی و فرزندانش میرزاعبدالله و آقاحسینقلی که از موسیقی‌دانان دربار قاجار بودند نسبت داده می‌شود. برخی از تحلیلگران معتقدند که شکل‌گیری ردیف به نوعی منعکس‌کننده تحولات فرهنگی ایران در این دوره نیز بوده ‌است. اگر چه نسخه‌های اصلی ردیف‌های میرزاعبدالله و آقاحسینقلی ضبط یا مکتوب نشده‌اند؛ اما ردیف شاگردان آن‌ها به صورت ضبط شده یا مکتوب باقی مانده‌است.

ردیف به دو شکل سازی و آوازی اجرا می‌شود که ردیف سازی گستردگی بیشتری از ردیف آوازی دارد. از جمله ردیف‌های سازی می‌توان ردیف میرزاعبدالله و ردیف آقاحسینقلی و از جمله ردیف‌های آوازی می‌توان ردیف دوامی و ردیف طاهرزاده را  نام برد. اولین شخصی که ردیف را به نت درآورد، علینقی وزیری و اولین شخصی که ردیف را از دربار به میان توده‌ها برد، درویش‌خان بود.

موسی‌خان؛ ثبت و ضبط ردیف

قدیمی‌ترین ردیفی که به صورت ضبط شده موجود است، توسط موسی معروفی جمع‌آوری و در سال ۱۹۶۳ میلادی منتشر شده ‌است؛ این ردیف در پاسخ به یک فرمان حکومتی تهیه شده بود و پس از انتشار، توسط بسیاری از هنرجویان به عنوان معتبرترین ردیف شناخته می‌شد. این ردیف شامل ۴۷۰ گوشه می‌شد که برخی در دستگاه‌های مختلف تکرار شده بودند.

موسی‌خان علاقه زیادی به تکمیل کردن نت‌نویسی ردیف داشت و آثار و تصنیف‌های زیادی از خود به یادگار گذاشته ‌است؛ از جمله تصنیف «موسم گل» که مرتضی حنانه برای سریال هزاردستان ملودی این تصنیف را انتخاب (به علت هم‌دوره بودن تصنیف و اتفاق داستان) تنظیم و ارکستراسیون بی‌بدیلی انجام داده ‌است.

«موسم گل» مشهورترین قطعه‌ای است که از موسی معروفی به یادگار مانده است؛ او این تصنیف را در مایه دشتی بر اساس ملودی مازندرانی روی شعری از وحید دستگردی ساخت.