به گزارش هفتگرد، مادربزرگی داشتم با این که سواد اندکی داشت و از نظر مالی در حد متوسط بود، اما بسیار برایش واژه اسراف پر معنی بود از هر چیزی که داشت نهایت استفاده را می‌کرد. حتی وقتی می‌خواست وضو بگیرد سعی می‌کرد با یک لیوان آب این کار را انجام دهد. یا بیشتر وقت‌ها در خانه فقط از یک روشنایی استفاده می‌کرد. شاید خیلی از اطرافیان او را فرد خسیسی می‌دانستند که این گونه به سختی از امکاناتی که دارد، استفاده می‌کند، اما اگر به عمق آن نگاه کنیم، می‌بینیم که این اعتقاد درونی او بود که اسراف را نوعی گناه می‌دانست.

« اسراف حرام است». جمله‌ای که  از دوران بچگی و یا در کتب درسی زیاد آن را دیده یا شنیده ایم، اما تا چه حد به انجام آن پایبند هستیم، شاید بر اساس موقعیت و زمان مفهوم اسراف فرق کند در برخی مواقع حتی اگر هسته خرمایی هم کاربرد دارد و می‌توانیم از آن استفاده کنیم نباید آن را دور بریزیم. با وجود این که مفهوم اسراف از مواردی است که دین ما به شدت آن را نهی کرده و آن را از گناهان کبیره برشمرده است، اما متاسفانه با آمار بسیار بالایی در زمینه مصرف گرایی و اسراف در کشور روبه رو هستیم با وجود این که افراد زیادی در سراسر دنیا و حتی در کشور خودمان وجود دارند که محتاج غذای روزانه خود هستند و در فقر و گرسنگی به سر ببرند اما ما به راحتی غذاها را دور می‌ریزیم.

مفهوم اسراف در اسلام

اِسراف به معنای تجاوز از حد اعتدال در هر کاری است. اسلام بهره‏‌برداری مشروع از نعمت‌های الهی را مباح شمرده، ولی زیاده‌‏روی را حرام و از گناهان کبیره می‌‏داند. مفهوم اسراف در قرآن مصادیق متعددی دارد که در معنی همه آن‌ها، نوعی تجاوز از حدّ اعتدال وجود دارد. در قرآن کریم واژه «اسراف» و مشتقات آن به صورت مکرر به کار گرفته شده است ولی در ۲۳ مورد لفظ «اسراف» استعمال شده که در هر مورد، مفهومی ویژه دارد. در غالب موارد، مقصود از اسراف جنبه‌های اخلاقی، عقیدتی و تجاوز از حدود الهی است، و تنها در چهار مورد جنبه مالی را شامل می‌شود. آیات و روایات زیادی در زمینه اسراف وجود دارد از جمله می‌توان به آیه ۳۱ سوره اعراف اشاره کرد که در آنجا می‌فرمایند: «ای فرزندان آدم! نزد هر مسجد (به هنگام نماز، لباس و) زینت‌های خود را برگیرید و بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید، همانا خداوند اسراف‌کاران را دوست ندارد.»

از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: میانه‌ روی را خداوند متعال دوست دارد و اسراف و زیاده‌روی مورد خشم اوست حتی اگر اسراف در انداختن هسته خرمایی باشد که قابل مصرف است یا زیادی آبی که خورده شده باشد.

عوامل موثر بر اسراف

هر یک از انواع گوناگون اسراف، ممکن است در اثر عوامل مختلفی به وجود آید و ریشه‌های روانی مختص به خود را داشته باشد عواملی چون ناسپاسی و کفران نعمت، غفلت از یاد خدا، تکبر و خودبینی، چشم‌ و همچشمی، وسواس، تربیت خانوادگی، احساس حقارت و نداشتن اعتماد به نفس و پولداری بدون برخورداری از اخلاق دینی را از عوامل اسراف دانست.

اسراف در بین ایرانیان

آمارها در ایران نشان از مصرف بی‌رویه منابع انرژی، آب، مواد غذایی و… دارد. متاسفانه استفاده نادرست از این منابع برای بسیاری از مردم ما به فرهنگ تبدیل شده است و به راحتی منابعی که شاید جایگزینی هم نداشته باشند را هدر می‌دهند. برای مثال طبق آمارها ۱۰ درصد ضایعات موادغذایی مربوط به برنج است. برنجی که برای تولید آن حدود ۱۷۰۰ لیتر آب مصرف می‌شود. اما ما به راحتی  آن را در سطل آشغال می‌ریزیم. صحنه‌ای که برای بسیاری از ما آشناست در مراسم، جشن‌ها و یا مهمانی‌ها به وفور این صحنه را می‌بینیم که بشقاب‌هایی که در درون آن‌ها تا نیمه برنج باقی مانده روی میزها رها شده‌اند.

یا منابع آبی که به راحتی برای کار ساده‌ای مانند مسواک‌ زدن یا شستن دست هدر می‌دهیم، یا آب شربی که به سختی بدست می‌آید و افراد زیادی از داشتن آن محروم هستند، را صرف شستن ماشین‌مان می‌کنیم، یا روشنایی‌های غیرضروری در بسیاری از خانه‌ها وجود دارد یا وسایل برقی که در اوج مصرف بدون این که ضرورتی داشته باشند مورد استفاده قرار می‌گیرند. این‌ها تنها نمونه های کوچکی از مصرف بی‌رویه و هدر رفت منابع و انرژی در کشور ماست، که به آن اشاره شد. اگر به دور و اطراف خود نگاه کنیم، می‌بینیم که موارد زیادی وجود دارد که اگر به درستی استفاده شوند تا چه اندازه می‌تواند هم برای زندگی افراد و هم جامعه کمک‌کننده باشند. بسیاری از مردم آگاهی لازم از میزان و نحوه صحیح مصرف را ندارند و توجهی به منابع خود و سرمایه‌های ملی نمی‌کنند و به راحتی آن را از بین می‌برند.
این مسئله باید فرهنگ‌سازی شود و مدیریت مصرف به خانواده‌ها آموزش داده شود. می‌توان با آموزش به کودکان در سنین مدرسه یا با استفاده از رسانه‌های جمعی بسیاری از این مفاهیم را آموزش داد.

اسراف در محرم

با توجه به فرا رسیدن ایام محرم و برگزاری دسته‌ها و هیئت‌های عزاداری، نباید از اسراف و ریخت‌ و پاش‌های بی‌مورد در این ایام غافل شد. بلکه باید بیشتر از همیشه با توجه به اهمیت و مقام بالای این ایام به اسراف توجه کرد. شاید یکی از مواردی که در این ایام زیاد به چشم می‌آید و می توان اسراف نامید استفاده از لیوان و ظروف یک بار مصرف در هیئت‌ها و دسته‌هاست. در بسیاری از مواقع شاهد مقادیر زیادی از این ظروف در کف خیابان هستیم که افراد با نوشیدن شربت یا چای آن را در خیابان رها می‌کنند و افرادی که باید مدت زمان زیادی را صرف جمع آوری این ظروف کنند. ممکن است گرفتن یا نوشیدن این شربت برای بسیاری از افراد حالت تفننی داشته باشد و یا اصلا میلی به نوشیدن نداشته باشند.

اسراف در کشورهای دیگر

بر اساس برآوردهای سازمان ملل در سال ۲۰۲۲ در سراسر جهان روزانه معادل یک میلیارد وعده غذایی دور ریخته شده است. نویسندگان این گزارش می‌گویند که این تخمین در پایین‌ترین حد در نظر گرفته شده است در حالی که مقدار واقعی می‌تواند بیشتر از این هم باشد.

براساس این گزارش حدود ۶۰ درصد (معادل ۶۳۱ میلیون تن) از هدر رفتن مواد غذایی در خانه‌ها، ۲۸ درصد در رستوران‌ها و ۱۲ درصد در فروشگاه‌ها، قصابی‌ها و خواربار فروشی‌ها، روی می‌دهد. بنابراین همان‌طور که در بالا نیز اشاره شد این گونه نیست که استفاده بی‌رویه از منابع و اسراف مختص کشور ما باشد و در کشورهای دیگر وجود نداشته باشد. در بسیاری از کشورهای فرهنگ استفاده درست از منابع غذایی وجود ندارد. اما در بسیاری از آن‌ها برای مقابله با این امر راهکارهایی را به کار برده‌اند. برای مثال درکشور آلمان برای جلوگیری از اسراف، آموزش‌های رسمی در مدارس صورت می‌گیرد، کودکان آلمانی در کودکستان درباره صرفه جویی در مصرف مواد غذایی آموزش می‌بینند. بنابراین اگر غذا را اسراف کنند، مورد تنبیه قرار می‌گیرند و برای جبران باید کار خانگی انجام دهند. یا در رستوران‌های این کشور مامورانی وجود دارند که در صورت مشاهده اسراف از سوی افراد آن‌ها را جریمه می‌کنند. جالب است بدانید که در رستوران های این کشور اتاق خصوصی وجود ندارد و همه باید در سالن عمومی رستوران غذا بخورند تا همه بدانند که قانون در حال اجراست و مسئولان هم از قانون استفاده بهینه از مواد غذایی پیروی می‌کنند.

آمریکا نیز کشوری است که در آن دور ریز موادغذایی بسیار زیاد است به همین دلیل انجمنی برای مقابله در این خصوص با عنوان انجمن حمایت از منابع طبیعی راه اندازی شده است. در رستوران‌های کره جنوبی نیز بر حسب تعداد مشتریان غذا را آماده می‌کنند. بسیاری از رستوران‌ها سه نوع ظرف غذا در اندازه مختلف آماده می‌کنند و مشتریان بر اساس نیاز خود غذا سفارش می‌دهند. در چنین صورتی اسراف غذا خیلی محدود است. یا در کشور استرالیا در ضیافت‌های دولتی و اداری غذاها به صورت پرس برای هر نفر آماده می‌شود و هر نفر پس از تمام کردن غذای خود می‌تواند غذای دیگری سفارش بدهد. در چنین صورتی غذای زیادی اسراف نمی‌شود.