هفت میراث فرهنگی ملموس ایران در یونسکو – قسمت اول
ایران از فوریه سال 1975 به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست. ایران با داشتن تاریخی کهن و تمدنی غنی، توانسته است، تا به امروز آثار متعدد فرهنگی و طبیعی را در این فهرست به ثبت برساند. آثاری که هرکدام دنیایی اسرارآمیز دارند و تمدنی به بلندای قدمت و تاریخ بشریت را با خود به دوش می‌کشند.
به گزارش هفت‌گرد، طبق آماری که توسط سازمان جهانی یونسکو ارائه شده، ایران جزو ۱۰ کشور دارای بیشترین آثار ثبت شده در فهرست یونسکو است. اولین مکانی‌هایی که در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفتند در سال 1979 بود که شامل میدان نقش جهان اصفهان، تخت جمشید و چغازنبیل بودند. در حال حاضر 24 جاذبه میراث جهانی ایران که در لیست میراث جهانی یونسکو ثبت شده، در اینجا ما به هفت مورد از این میراث ملموس می‌پردازیم.
1.کلیسای سنت استپانوس
کلیسای سنت استپانوس یکی از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری ایران در شمال غرب کشور است که مخاطبان علاقمندش را به سمت خود می‌کشد. این جاذبه که هم طرفداران گردشگری مذهبی را به‌سوی خود جلب می‌کند و هم علاقمندان به گردشگری میراث فرهنگی، در واقع صومعه‌ای دور از شهرهای بزرگ اطراف خود بوده است.
بنای مزبور یکی از قدیمی‌ترین کلیساهای ایران است که مرمت‌ها و تزئینات آن در دوره‌های مختلف تاریخی صورت گرفته است. این کلیسا به همراه قره کلیسا و کلیسای زورزور، مجموعا تحت عنوان مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران در فهرست جهانی یونسکو قرار گرفته است.
2. راهآهن سراسری ایران
طبق آمار رسمی، راهآهن سراسری ایران تا پایان سال ۱۳۹۶ خورشیدی، دارای ۱۴۰۷۸ کیلومتر شبکه ریلی استاندارد بوده است. ساخت و توسعه میراث صنعتی خطوط ریلی در ایران پیشینه‌ای طولانی دارد. این خطوط که زمان ساخت آنها به حدود سال ۱۳۰۵ خورشیدی می‌رسد، فراز و نشیب‌های زیادی را در طول تاریخ تجربه کرده‌اند.
این شبکه ریلی بندر ترکمن در ساحل دریای خزر را به بندر امام خمینی در ساحل غربی خلیج فارس متصل می‌کند. راهآهن سراسری ایران بر اساس لایحه‌ای در ۱۳۰۵ خورشیدی به پیشنهاد نخست‌وزیر حکومت پهلوی وقت ساخته شد. در سال ۱۴۰۰ خورشیدی نیز، یونسکو آن‌را به ثبت جهانی رساند.
ایجاد راهآهن سراسری در ایران همواره یکی از آرزوهای بزرگ و ملی محسوب می‌گردید. با این وجود، در حدود نیم‌قرن کوشش‌هایی از طرف افراد مختلف انجام شد اما به نتیجه نرسید. در دوران قاجار، مجموعا حدود ۲۳۰ کیلومتر راهآهن در ایران احداث شد. سرانجام در دوره پهلوی اول بود که احداث راهآهن سراسری ایران آغاز شد.
از سال ۱۳۰۵ خورشیدی تاکنون انتقادهای زیادی به خط ریلی راهآهن ایران وارد شده است. در ابتدای ساخت بسیاری معتقد بودند مسیر عبور آن غیر اقتصادی است. زیرا هیچ یک از شهرهای بزرگ و پرجمعیت آن زمان ایران را به یکدیگر متصل نمی‌کرد.
همچنین وجود راهآهن سراسری ایران بعدها در جریان جنگ جهانی دوم اشغال ایران را تسهیل کرد. امکان لشگرکشی روس و انگلیس به ایران و نقل و انتقال گسترده نظامی را هموار نمود.
3. مجموعه خانقاه و بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی
شاه اسماعیل در اوایل قرن شانزدهم میلادی به قدرت رسید و در شمال غربی ایران، سلسله صفویه را بنیاد نهاد. او و جانشینانش پیروان صوفی بودند که سه قرن پیش از زمان پادشاهان صفوی در گذشته بود، اما محبوبیت و احترام خود را در بین مردم حفظ کرده بود. میراث جهانی که اکنون به شما معرفی می‌شود، مجموعه خانقاه و بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی است.
این محل جایگاه دفن شاه اسماعیل، شیخ صفی‌الدین اردبیلی و همچنین چند تن دیگر از بزرگان دوره صفویه است. نام این مجموعه را از نام این صوفی گرفته‌اند. این مکان اکنون به‌عنوان میراث فرهنگی ملموس ایرانی در فهرست یونسکو به ثبت رسیده است.
4. مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران
مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران، یک میراث فرهنگی ملموس ایرانی منحصر به اعتقاد مسیحیت است و توسط یونسکو، به عنوان میراث جهانی، به ثبت رسیده است. این مجموعه شامل سه کلیسا در شمال غربی ایران به نام‌های کلیسای تادئوس مقدس (قره کلیسا)، کلیسای استپانوس مقدس و کلیسای زور زور است. زمان ساخت این بناها به دوره زمانی بین قرن های ۷ تا ۱۴ میلادی بر می‌گردد.
ساختمان‌های هر سه کلیسا، بسیار با شکوه هستند و ارزش دیدن دارند. این بناها، در دوره‌های مختلف، بازسازی شده‌اند. هرساله، ارمنی‌های بسیاری از سراسر جهان برای بازدید از این کلیساها به ایران می‌آیند.
5. برج گنبد قابوس، بلندترین برج آجری جهان
برج گنبد قابوس یکی از چشمگیرترین مقبره های برجی ایران و بلندترین برج آجری جهان است. این برج، به‌عنوان میراث فرهنگی ملموس ایرانی، در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است. این برج زیبا، متعلق به قرن دهم میلادی است، یعنی زمانی‌که قابوس، پسر وشمگیر، پادشاه زیاریان، بر ایران حکمرانی می‌کرد. ساختار این برج، ساده و از جنس آجر است. با این حال، شگفت‌انگیز و چشم‌نواز است.
دیدگاه‌های مختلفی در مورد کاربرد این برج وجود دارد. برخی بر این باور هستند که این بنا، نوعی مقبره و مکانی است که قابوس ابن وشمگیر، حاکم زیاریان، در آنجا دفن شده است. او در قرن‌های ۱۰ و ۱۱ میلادی بر شمال ایرانی حکمرانی می‌کرد. از آنجا که باستان شناسان هیچ پیکری در سرداب آن پیدا نکردند، نمی‌توان این نظریه را تایید یا رد کرد.
بر اساس روابط بین قابوس و دانشمندان، ادیبان و منجمان، عده ای دیگر بر این عقیده هستند که قابوس این بنا را به‌عنوان رصدخانه ساخته است. این دانشمندان به منابع تاریخی اشاره دارند که در آنها قابوس دستور ساخت این بنا را داده است.
هدف از ساخت برج گنبد قابوس هر چه که باشد، این بنا، در اوج شکوه معماری باستانی است. این اثر تاریخی مسافرانی را که از این منطقه عبور میکنند، به‌سوی خود می‌خواند. این مقبره برجی، گواهی بر تاریخ هنر و معماری در ایران است.
6. مجموعه کاخ گلستان، برجسته‌ترین بنای دوره قاجار
مجموعه کاخ گلستان که میراث فرهنگی ملموس ایرانی است، واقع در مرکز تهران می‌باشد و در فهرست یونسکو ثبت شده است. این مجموعه کاخ، تجلی بهترین هنر و معماری ایرانی در دوره قاجار یعنی قرن‌های ۱۹ و ۲۰ میلادی به‌ویژه در دوره ناصر‌الدین شاه است. این سایت، مساحتی ۵/۴ هکتاری در نزدیکی بازار سنتی تهران را در برگرفته است. این مجموعه آثار تاریخی از ۴۴۰ سال پیش ساخته شده است.
مجموعه کاخ گلستان تهران، شامل چندین بنا است. به طور کلی، تمام آنها از دو بخش اندرونی و بیرونی تشکیل شده‌اند. داخل مجموعه کاخ‌ها شامل حیاط دارالحکومه (دیوان خانه) و باغ مربع شکلی است که باغ گلستان نامیده می‌شود. در قسمت شمالی، کاخ‌ها، با چند در و راهروهای منتهی به«اندرونی» یا «حرم‌خانه» به هم متصل می شوند. این بخش، بعدها با افزایش تعداد زنان حرمسرا، بزرگتر شد.
ساخت این ارگ سلطنتی از زمان شاه تهماسب، پادشاه صفوی آغاز شد و در دوره قاجار ادامه یافت. از نقطه نظر کاربردی، این مجموعه کاخ سلطنتی، مورد استفاده هر دو پادشاه پهلوی نیز قرار گرفت.
7. مسجد جامع اصفهان، نمایشگاه تحولات معماری اسلامی در ایران
مسجد جامع اصفهان که به‌عنوان مسجد جمعه یا مسجد جامع عتیق اصفهان هم شناخته می‌شود، یکی از بهترین نمونه‌های معماری آیینی و مذهبی در ایران است. این مسجد در سال ۲۰۱۲ میلادی، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
مسجد جامع اصفهان، قرن‌ها تاریخ معماری اسلامی در ایران را به نمایش گذاشته است. این بنای باستانی، به‌عنوان یک اثر تاریخی قابل استناد، می‌تواند برای باستان شناسان و علاقمندان به تاریخ، بینش مفیدی برای درک بهتر معماری اسلامی در ایران فراهم کند.
این مسجد را می‌توان به عنوان یکی از بهترین نمونه‌های معماری اسلامی شناخت که به‌عنوان الگوی منحصر به فردی برای طراحی مساجد دیگر استفاده شده است. آنچه که این مکان باستانی را منحصر به فرد می‌کند، سلیقه هنرمندانی است که به هر نقطه آن جلوه خاصی بخشیده‌اند. این هنرها را می‌توان در تزئینات شبستان‌ها، گچ‌بری‌ها، کاشی‌کاری‌های ایرانی و همچنین خوشنویسی‌هایش یافت.
