هفت موزه‌ای که ما را به دوره‌های مختلف تاریخ می‌برند! -بخش اول
موزه‌ها باید براساس نقشه چیدمان شوند. اشیا باید براساس رابطه در کنار هم قرار بگیرند. همچنین مخاطب وقتی وارد موزه می‌شود باید بداند که اول قرار است چه چیزی را ببیند. همه این موضوعات باید در علم موزه‌داری رعایت شوند.
به گزارش هفت‌گرد، موزه جایی است پر از اشیای قدیمی و تقریبا بدون استفاده، مکانی ساکت و آرام با دوربین‌هایی مداربسته که هر چند سال یک‌بار هم که به آن جا برویم هیچ تغییری نسبت به سال‌های گذشته نمی‌کند. فقط و فقط اشیای آن با نظم و ترتیب خاصی کنار هم نشسته‌اند.
شورای بین‌المللی موزه که زیر نظر یونسکو فعالیت می‌کند در بند سه و چهار اساسنامه خود موزه را این گونه تعریف می‌کند: «موزه مؤسسه‌ای است دایمی و بدون هدف مادی که درهای آن به‌روی همگان باز است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می‌کند. هدف موزه‌ها، تحقیق در آثار و شواهد به‌‌جای مانده انسان و محیط زیست او، گردآوری آثار، حفظ و بهره‌وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار و بویژه به نمایش گذاردن آنها به منظور بررسی و بهره معنوی است.»
با ما باشید تا سیر وسیاحتی در برخی موزه‌های ایران زمین داشته باشیم!
1.موزه آب
یکی از ارزشمندترین آثار معماری و در حال حاضر موزه‌ای بی نظیر در دنیا، «موزه آب» در شهر یزد است. آب در فرهنگ ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد به‌ویژه در مناطق کویری که سخت به دست می آید از این رو محل زندگی را آبادی می‌نامند که نشان از پیوند نزدیک جریان زندگی با وجود داشتن آب است.
از ویژگیهای موزه آب که در شهر یزد واقع شده بنای تاریخی آن است که این بنا در پنج طبقه وبا گذشتن یک رشته کاریز صدها ساله از میان آن طراحی شده است. در پشت بام این خانه چاهخانهای قرار دارد که به‌وسیله چرخ چاه از آن آب میکشیدند و آب‌انبار خانه را که در طبقه همکف قرار داشت پر میکردند.
در حال حاضر در این موزه اشیاء تاریخی از وسایل مرتبط با کندن کاریز (قنات)نظیر ابزار و دستگاههای اندازهگیری حجم آب، وسایل تأمین روشنایی در قناتها، اسناد و مدارک خرید و فروش آب، کتابچه میرابها و اسناد پخش آب، ظروف نگهداری و حمل آب و بسیاری از لوازم و اشیای ارزشمند دیگر تا اسناد و مدارک برخی از قناتهای اصلی یزد نگهداری می‌شود.
این ساختمان به درخواست یکی از بازرگانان عصر قاجاریه در سال 1266 خورشیدی ساخته شد. معماری شگفتآور این بنا از ساختارهای معماری اصیل و سنتی کویر پیروی می‌کند و الگوهای مردم‌داری و فرهنگ زندگی ساکنین آن در گذشته کاملاً در طرح و اجرای آن رعایت شده است.
مصالح به کار رفته در این بنای تاریخی عمدتاً از خشت، گل، آجر، کاه، گچ و چوب است و گچ‌بری‌های منحصر به‌فردی در سازه بنا به کار رفته است. این مصالح پیوند خورده با معماری اصیل مناطق مرکزی ایران است که عموماً اقلیم خشک بیابانی و نیمه بیابانی داشته و این مصالح تاثیر به‌سزایی در تطابق با زندگی مردم با اقلیم منطقه دارد.
2.موزه آذربایجان
موزه آذربایجان شامل گنجینهای غنی و پربار از آثار و اشیای حاصل از کاوشهای باستانشناسی و همچنین یافتههای تاریخی از بخش‌های مختلف ایران است که در بزرگترین مجموعه باستانشناسی شمالغرب و دومین موزه باستانشناسی ایران گردهم آمده‌‌اند.
این موزه در مجاورت مسجد کبود تبریز واقع شده و ساخت آن به سال 1336 خورشیدی باز میگردد. با اینحال ایده احداث این موزه به سال‌های قبلتر، یعنی سال 1306 خورشیدی میرسد. یعنی همان هنگام که ضرورت وجود بنایی برای نگهداری آثار تاریخی پس از برگزاری نمایشگاهی از سکههای تاریخی در محل کتابخانه تربیت تبریز احساس شد.
موزه آذربایجان از چهار بخش نمایش آثار تشکیل شده است. در کنار این بخشها، قسمت اداری و مدیریت، آزمایشگاه تخصصی و مرمت، مخزن موزه و همچنین کتابخانه به چشم میخورد.
طبقه همکف موزه به نمایش آثار تاریخی و یافتههای حاصل از پژوهشها و کاوشهای باستانشناسی اختصاص دارد که به دوره پیش از تاریخ مربوطاند. این آثار شامل یافتههای سنگی و استخوانی میشوند. قدیمی‌ترین شیای که در این بخش نگهداری می‌شود، مجموعه‌ای از سفالهای کوچک است که طی حفاری در تپه اسماعیل آباد کشف شده و قدمتاش به هزاره پنجم پیش از میلاد میرسد. علاوه بر این سفالها، تکوکها یا ریتونها، شامل ظرفهایی با بدنه حیوانات هم از جمله اشیای به نمایش درآمده در این بخش هستند.
طبقه اول موزه نیز از سه بخش گوناگون تشکیل شده است. بخش دوره اسلامی که آثاری از قرنهای اول تا چهارم هجری قمری را در خود جای داده است. از جمله آثاری که نظر بازدیدکنندگان این بخش را به خودش جلب می‌کند، قفلهای رمزدار هستند. همچنین بخش سکهها و مهرهای تاریخی و در نهایت کتابخانه تخصصی که حاوی مجموعه‌ای ارزشمند از کتب تاریخ، تاریخ هنر و باستانشناسی است.
از جمله بخش‌های دیدنی موزه می‌توان از طبقه زیر همکف نام برد که به نمایش مجموعه‌ای از مجسمههای هنری، اثر هنرمند معاصر تبریزی، یعنی «احد حسینی» اختصاص دارد. این مجموعه مجسمه مفاهیم گوناگون اجتماعی را در جامعه بشری در معرض نمایش گذاشته و مسائل پیش روی انسان قرن بیست و یکم و همچنین احساسات و عواطف مردم را در برابر مصائب و سختیها به تصویر میکشد.
یکی از بخش‌های جدید موزه، در زیرزمین ساختمان قرار دارد و به نمایش سنگنگارههای تاریخی اختصاص دارد. در این بخش سنگنگارههایی از پیکرههای انسانی، انواع و اقسام سنگ قبر، سنگهای دارای کتیبه، قوچهای سنگی و مجسمههای گوناگون از جنس سنگ به نمایش درآمده است.
3. موزه پارینه سنگی زاگرس
وجود محوطه‌های پارینه سنگی متعدد در منطقه زاگرس و نیز شرایط مساعد این منطقه در اثر شکار را می‌توان در زمره مهم‌ترین دلایل گزینش منطقه برای احداث تنها موزه پارینه سنگی در سرتاسر خاورمیانه برشمرد. مجموعه تکیه بیگلربیگی (در خیابان مدرس کرمانشاه )محل اولین موزه پارینه سنگیِ خاورمیانه و یکی از مشهورترین موزه‌های تخصصی جهان است. تکیه در سال ۱۳۰۹ به دست عبدالله‌خان فراش‌باشی، مشهور به بیگلربیگی، تأسیس شد.
این بنا دارای سه در ورودی است و حیاط آن حدود پنج و نیم متر پایین‌تر از خیابان ساخته شده است. به روایت کارشناسان، زیباترین آینه‌کاری‌های دوران قاجار در این بنای ارزشمند در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفته است. موزه پارینه سنگی زاگرس که یکی از موزه‌های مادر در کشورمان محسوب می‌شود، در سال ۱۳۸۶ به دست فریدون بیگلری و مرادی بیستونی تأسیس شد. این موزه شامل مجموعه‌ای از ابزارآلات سنگی و استخوان‌هایی از انسان‌های نخستین در دوره‌های بسیار قدیم است که از سکونتگاه‌های نخست بشری جمع‌آوری شده و به نمایش درآمده است. این موزه دارای چهار اتاق است که در آنها آثاری متعلق به دوره‌های پارینه سنگی و نوسنگی با قدمت ۱۰۰۰۰۰ تا ۸۰۰۰ سال پیش نگهداری میشوند. آثاری از دوران پارینه سنگی در سراسر کشور، از جمله آثار کشف شده در غار شکارچیان، غار مرتاریک، غار وزمه (در اسلام آباد غرب)، بقایای استخوان‌های جانوران منقرض شده در خراسان و لرستان و… از دیگر آثاری است که در موزه پارینه سنگی کرمانشاه به نمایش در آمده است.
قدیمی‌ترین شیء به نمایش درآمده در این موزه، ابزار سنگی با قدمت نزدیک به یک میلیون سال است که خاستگاه و محل کشف آن «کشف رود خراسان» است. همچنین در این موزه، مولاژ مردی نئاندرتال در حال حمل لاشه یک شکار و انسان هوشمند، و تصاویر بازسازی شده از شکارچیان عصر سنگ نمایش داده می‌شود. با توجه به اینکه ساخت اینگونه مولاژها فرآیندی بسیار فنی و حساس است، تنها تعداد معدودی از موزه‌های مشهور دنیا موفق شدند نمونه‌های قابل قبولی از این انسان‌های منقرض شده را به نمایش بگذارند. مولاژ حاضر در موزه زاگرس که در ابعاد واقعی است، به دست گروهی از هنرمندان پیکره ساز و تحت نظر دکتر فریدون بیگلری (باستان شناس و متخصص پارینه سنگی) ساخته شده است.
4. موزه تاریخ چای ایران
موزه تاریخ چای ایران و آرامگاه کاشف السلطنه بنیان‌‌گذار صنعت چای ایران (پدر چای ایران) واقع در لاهیجان بر فراز تپه‌‌های چای بنا شده است. حاج محمود میرزا معروف به کاشفالسلطنه مشهور به چایکار، دیپلمات، اصلاحگر، نویسنده و مشروطه‌‌خواه دوره قاجار و پهلوی در سال 1275بهعنوان کنسول ایران به هند رفته بود و در حین مأموریت سیاسی خود در هند، کشت چای را آموخت و در هنگام بازگشت مقداری بذر چای با خود به ایران آورد. این امر سبب شد کشت چای که قبلا در ایران مرسوم نبود رواج پیدا کند.
کاشف‌‌السطنه در سال ۱۳۰۷ در کتل ملو استان فارس درگذشت. ابتدا بنا به وصیتش، مزار وی که از مرمر سیاه بود بدون سقف و حفاظ، در روی تپه‌ای از چای که وی در سال ۱۳۰۷ خورشیدی خریداری کرده بود به خاک سپرده شده است. اما اندکی بعد مقرر شد که دو درصد از درآمد چای، به ساخت مقبره‌‌ای در خور شان او اختصاص یابد. از سال 1335 هـ.ش. بنای فعلی به سبک معماری غربی تهیه و به همت انجمن آثار ملی به شکل کنونی با اسکلتی از بتون و نمای سنگ تیشه‌‌ای طوسی رنگ با زیربنای 512 متر مربع درآمد. کل مجموعه در سال 1371 به سازمان میراث فرهنگی واگذار شد و سالن مستطیل شکل بزرگی که در جوار مقبره بود به موزه چای ایران اختصاص یافت. کار ساخت موزه نیز در سال 1375 پایان پذیرفت.
موزه تاریخ چای شهرستان لاهیجان تنها موزهی تخصصی چای در کشور است که صنعت چای ایران را از ابتدای ورود به کشور تا وضعیت فعلی‌اش به مخاطبان معرفی می‌کند. این موزه دارای سه قسمت از جمله آرامگاه با برجی مرتفع و چهارگوش، فضای داخلی آرامگاه ،کف آرامگاه و دیواره‌‌های جانبی است. آرامگاه بهصورت مدور و با هشت ستون ساخته شده است که هر یک حدود ۱۵ متر ارتفاع دارد و تا سقف امتداد یافته است. در موزه تاریخ چای ایران 532 قلم اشیاء تاریخی ثبت شده است از جمله اسناد و مدارک کاشفالسلطنه و وسایل مربوط به مصرف چای مانند انواع سماورهای ذغالی، قوری‌های چینی، مسی و سنگی، قهوه‌خوری‌ها، عهدنامه ناصرالدین شاه و انواع گیره‌های استکان چای، سینی، پایه فنجان ملیله‌کاری و … به نمایش گذاشته شده است.
5. موزه فلک الافلاک
موزه مردم‌شناسي لرستان بهعنوان يكي از غني‌ترين موزه‌هاي مردم‌شناسي كشور در صحن دوم قلعه فلك‌افلاك در مركز شهر خرمآباد قرار دارد. اين موزه پس از اولين موزه مردم‌شناسي لرستان كه در سال‌هاي 63-1354 به همت مركز مردم‌شناسي ايران و اداره فرهنگ و هنر وقت لرستان با عنوان «موزه مردم‌شناسي منطقه‌اي لرستان» در قلعه فلك‌الافلاك برپا بوده، دومين موزه مردم‌شناسي است كه در 28 ارديبهشت سال 1381 در همين مكان افتتاح و در سال‌هاي 83/84 نيز بخش‌هاي موسيقي و نان به آن اضافه گرديد. طراحي و اجراي موزه توسط مهندس بهنام سيف‌الهي و علي‌رضا فرزين انجام شده است. پيكره‌هاي قرار گرفته در صحنه‌ها با ابتكار ناصر هوشمند وزيري استاد برجسته مجسمه‌سازي كشور ساخته شده و اجراي ماكت‌ها و گردآوري برخي از اشياي آن را از استاد محمدحسين آزادبخت و آقاي حشمت آزادبخت انجام داده‌اند.
مكان موزه
قلعه تاريخي فلك‌افلاك با 5300 مترمربع مساحت، دو صحن، هشت برج، 300 جان‌پناه و چاهي به عمق 40 متر در بلنداي تپه‌اي باستاني در مركز شهر خرمآباد واقع گرديده است. براساس آثار و شواهد به دست آمده و آثاري نظير گرداب سنگي، پل شكسته، آسياب گبري و ديگر بقاياي شهر باستاني شاپور خواست، ساخت اوليه اين بناي شكوهمند تاريخي را به زمان شاپور اول ساساني نسبت مي‌دهند. وجود چشمه آب گلستان در دامنه اين اثر تاريخي و قرار گرفتن آن بر فراز تپه‌اي صخره‌اي- خاكي و همچنين اشراف همه سويه آن بر دره تاريخي خرمآباد از ويژگي‌هاي قابل تعمق اين بنا است. اين بناي ارزشمند در دوره‌هاي گوناگون به نام‌هاي دژ شاپور خواست، سابر خواست، قلعه خرمآباد، قلعه والي، قلعه دوازده برجي، دژ سياه، قلعه فلك‌الافلاك،؛ قلعه سپه خوانده يا نوشته شده است. در ايام گذتشه بهعنوان دژ، خزانه، مقر حكومتي، پادگان نظامي و زندان سياسي از آن بهره‌برداري شده است و سرانجام در سال 1349 به عنوان يك اثر نفيس فرهنگي- تاريخي به شماره 883 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيد. در حال حاضر از اين مكان بهعنوان موزه موقت مردم‌شناسي و باستانشناسي لرستان استفاده مي‌گردد.
بخش‌هاي موزه
موزه‌اي كه هم‌اكنون پذيراي بازديدكنندگان و علاقمندان است با مجموعه‌اي از صحنه‌هاي طراحي شده و اشياء مربوط به زندگي بومي مردم لرستان كه طي ساليان متمادي از مناطق روستايي، عشايري و شهري گردآوري شده‌اند، همراه با چيدماني متناسب با معماري داخلي اين بناي ارزشمند تاريخي در 12 بخش به نمايش گذارده شده است.
بخش 1- تولد، باورها و اعتقادات. روشنايي، كتابت، تعزيه، پوشاك سنتي زنان و مردان، كشاورزي، كولي‌ها، آهنگري + راهروي 1 (نمايشگاه عكس، طبيعت و مردم)
اين موزه با ويترين‌هاي مربوط به اشياي تولد باورها و اعتقادات و روشنايي آغاز مي‌گردد. اشيايي با باورهاي كهن نظير، طلسم‌ها، گژك (خرمهره‌ها)، آويزه‌هاي اسفن ديي (اسپند) قاب قرآن، ريش كل، پوپ خروس، سر كبك، گلوي گرگ، و انواع مهره‌هاي چشم زخم، چراغ گردسوز، لمپا، چراغ ميشي پيه‌سوز. ويترين ديگر مربوط به اين بخش اشياء مربوط به كتابت است كه عبارتند از: نكانومه (عقدنامه) قديمي، اسناد مالكيت، قلمدان، جوهردان، قلم‌ني، كتاب‌هاي قديمي: شيرين و فرهان، هزار و يك شب، شاهنامه، حيات المتقين و…
ويترين تعزيه و طلسمات با مجموعه‌اي از اشياي مربوط به شبيه‌خواني و رمالي مانند: كلاه‌خود، تن‌پوش، زره، سپر، شمشير، نسخ خطي شبيه‌خواني انواع تعويذها، دعاها و ويترين پوشاك سنتي مردان و زنان با مجموعه‌اي از انواع سرپوش و تن‌پوش‌هاي زنانه و مردانه مانند: كت، گل و ني، مي‌نا، لچك، كلآونمدي (كلاه)، زيورآلات، شال، ستره، چوغا، قوه، كلنجه، يل، سرداري، جومه (پيراهن)، جليسقه (جليقه)، آژيه (نوعي پاپوش سنتي) در اين سالن قرار گرفته‌اند.
6. موزه عروسکهای ملل
موزهی عروسکهای ملل موزه‌ای خصوصی است که با تلاش‌های مسعود ناصری دریایی، علی گلشن و با حمایت فریده ناصری دریایی در مهرماه سال ۱۳۹۳ همزمان با روز جهانی صلح، با گردآوری ۷۰۰ عروسک از ۵۴ کشور جهان عمدتاً اروپا، آمریکای لاتین و آسیا ، در تهران آغاز به کار کرد. موزه از سال ۱۳۹۵ با پشتیبانی «گروه حامیان موزه ی عروسکهای ملل»، «موسسه ی فرهنگی خانه دوستان آشنا» و «برنامه کمک‌های کوچک تسهیلات محیط زیست جهانی» پس از یک دوره تعطیلی از خیابان پاسداران به محل فعلی واقع در تهران، خیابان میرداماد، خیابان نفت جنوبی، در خانه ای با قدمت ۸۰ سال، تغییر مکان و به طور جدی به فعالیت خود ادامه داد.
در حال حاضر، موزه دارای بیش از ۲۰۰۰ قطعه عروسک از ۸۰ کشور و فرهنگ مختلف است؛ عروسکهای افغان، عروسکهای ماتریوشکا روسی، عروسکهای Worry Dolles گواتمالا، عروسکهای چینی، عروسکهای آکوابا غنا، عروسک «لایکونیک» لهستان، عروسکهای عربی،عروسکهای داروما ژاپن، عروسکهای عثمانی از جمله خرم سلطان، عروسکهای خدایان هندی شیوا و پارواتی، عروسکهای تاجیکی بدون چهره، عروسکهای دوست داشتنی جادوگر سوئد، عروسکهای اتریشی، عروسکهای ارمنی، عروسکهای آب فروش، عروسک کورن دال به معنای غلات که از جمله عروسکهای کشورهای آمریکای جنوبی است، عروسکهای خراسان ساخته شده از سیب، عروسکهای ساقه برنجی گیلان، عروسکهای مبارک و تبارک، عروسکهای بارانخواهی مازنی تنها بخشی از این عروسکهایی است که مسعود ناصری دریایی، روان‌شناسِ کودک، به کمک علی گلشنی طی ۲۵ سال از بخش‌های مختلف ایران و جهان جمع‌آوری کرده‌اند که به تفکیک قاره برای بازدیدکنندگان آماده ی بازدید است.
در موزه عروسک های ملل مخاطب می‌تواند با آیین، آداب و رسوم، هنر، پوشاک، موسیقی، صنایع دستی،زندگی، قصه‌ها و افسانه‌ها و دیگر عناصر فرهنگی کشورهای ایران و جهان آشنا شود. موزه عروسکهای ملل در سال ۱۳۹۴ جایزه موزه‌داران برتر را از سازمان میراث فرهنگی و از سال ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۶ جایزه موزه برتر را از ایکوم ( شورای بین المللی موزه‌ها) در شاخص‌های آموزش، پژوهش، کودک و نوجوان، خلاقیت و نوآوری، نگهداری و حفاظت و گردآوری دریافت کرد. موزه عروسکهای ملل تا آنجا با استقبال کودکان مواجه بوده است که فقط مدارس و مهد کودک‌ها و پیش دبستانی‌ها ظرف مدت دوسال چهارده هزار بازدید از این موزه را به خود اختصاص داده‌اند.
7. موزه عصرآهن
یکی از منحصر به‌فردترین و ترسناک‌ترین سایت -موزه‌های جهان «سایت- موزه عصر آهن» گورستانی باستانی در قعر زمین است، جایی که 38 گور در کنار هم قرار گرفته و محل به خاک سپردن زن و مرد، پیر و جوان و چندین کودک است که از عصر آهن تاکنون یعنی حدود 4 هزار سال اینجا بی‌صدا خفته‌اند. فاصله طبقاتی، گور اغنیا و فقرا از هم قابل تشخیص است؛ ثروتمندان با مال و اموال خود، زنان با زیورآلات و کودکان با اسباببازیهایشان به خاک سپرده شده‌اند.
این گورستانِ شگفت‌انگیز بر اثر یک حادثه و بسیار اتفاقی کشف شده است، گفته می‌شود در سال 1376 و در جریان ساخت یک مرکز خرید و بعد از خاک‌برداری از این منطقه، بقایای اجسادی که در این گورستان به خاک سپرده شده‌اند، نمایان میشوند، بنابراین ساخت و ساز متوقف می‌شود و بعد از کاوشهای باستانشناسی این گورستان تاریخی از دل خاک بیرون میآید؛ سپس بقایای اجساد و اشیای درون گورها مرمت میشوند و موزه آماده بازدید می‌شود. به این موزه، سایت-موزه گفته می شود؛ به دلیل اینکه اسکلتها از محل دفن خود دور و به جای دیگری منتقل نشده‌اند و در واقع در بافت اصلی خود حفظ شده و به نمایش در آمده‌‌اند. در واقع این موزه اولین سایت-موزه و اولین موزه صحرایی کشور نیز است. از پلهها که پایین بروید به 38 گور میرسید که در سطوح مختلف قرار گرفته‌اند و نشان می‌دهند که این گورستان حالت تپه‌ای شکل داشته است. اجساد در این گورها بهصورت جنینی دفن شده‌اند که نشان دهنده اعتقاد آنها بر دین مهرپرستی یا میتراییسم است. در این دین اعتقاد به زندگی دوباره وجود داشته و اجساد در حالت جنینی به خاک سپرده میشدهاند و دیوارهای به مثابه رحم دور آنها کشیده میشده است. همچنین در بیشتر این گورها اشیایی قرار داده شده که شامل ابزار آلات، غذا، اسباب‌بازی(برای کودکان) و یا مال و اموالی است که برای زندگی بعد از مرگ به کار مردگان می@آید. در گور ثروتمندان ظروف و اشیا بیشتر و در گور سایرین اشیا کمتری قرار داده شده است.
بعضی از اجساد این گورستان آسیب بیشتری دیده‌اند و باستانشناسان معتقدند که این گورستان دومین قبر آنهاست، در واقع احتمالا آنها در زمان کوچ از دنیا رفتهاند و در جایی به امانت به خاک سپرده شده‌اند و بعد از بازگشت، پیکر آنها در این گورستان دوباره خاک شدهاست.
به دلیل قرار گرفتن این موزه در دل زمین، رطوبت هوا زیاد است، اما برای حفاظت، اسکلتها و اشیای به جا مانده درون محفظه‌های شیشه‌ای قرار گرفته‌اند و همچنین خاک گورستان برای نگهداری بهتر از اجساد با مواد شیمایی ترکیب شده و همچنین رطوبت هوا با فن و همچنین مواد شیمیایی کاهش می‌یابد.
در هر فصلی از سال میتوانید از این موزه بازدید کنید، اما تبریز شهری سردسیر است و در زمستان هوای این شهر سرد و برفی است. بازدید شما هم از این موزه بین 30 تا 45 دقیقه به طول خواهد انجامید.
تهیه: مریم بیات
