دوم مهر روز غار پاك
دوم مهر ماه در تقویم کشور، به مناسـبت روز غار پاك نشـانگذاري شـده اسـت و ایـن نشـانگذاري و تمـام
مناسبت‌های محیط زیستی که بر تقویم کشورمی‌نشیند، از اهمیت آن موضوع خبـر مـی‌دهـد.
غارها از تنوع زیستی منحصربه‌فرد و سفره‌های آب زیرزمینی برخوردار هستند و جاذبه گردشگری مهمی محسوب می‌شوند اما نحوه بهره‌گیری از آن‌ها بسیار مهم است تا منجر به تخریب این اکوسیستم ارزشمند نشود.
به گزارش هفت‌گرد، دوم مهرماه امسال سیزدهمین سالی است که روز غار پاک در ایران برگزار می‌شود، این روز در سال ۹۵ به‌طور رسمی در تقویم رویدادهای زیست محیطی کشور ثبت شد و هدف از انجام این کارافزایش آگاهی نسبت به اهمیت و ارزش‌های غارها و لزوم حفاظت از این اکوسیستم‌ها است. غارها حفره‌هایی هستند که به‌طور معمول بر اثـر حـل شـدن سـنگ‌هـا بـا آب و ذوب شـدن یـخ‌هـا ایجـاد می‌شود و بزرگترین و شگفت‌انگیزترین غارها در سنگ‌های آهکی به وجود آمده‌اند. برخـی از غارهـا فقـط یـک حفره کوچک هستند که تنها یک نفر می‌تواند وارد آن شود و برخی هم گذرگاه‌ها و اتاقک‌های تـو در تـو دارنـد. غارها ممکن است طولانی و تونل مانند باشند که در یخچال‌ها؛ جایی کـه آب ناشـی از ذوب از ز یـر یـخ‌هـا عبـور می‌کند و یا در نواحی آتشفشانی بر اثر ایجاد شکاف در جویباری از گدازه‌های آن به وجود آمده باشند.
غارها دارای منابع عظیمی از سفره‌های آب زیرزمینی هستند که حفاظت از آن‌ها در دنیای امروز با توجه به کمبود منابع آب شیرین که بسیاری از کشورها به‌ویژه ایران با آن روبروست، امـری حیـاتی اسـت همچنـین از نظـر زمـین‌شناسی تنوع کانی‌شناسی و مطالعه گسل‌ها اهمیت دارد و از جمله موضوعات مورد علاقه زمین‌شناسان هستند علاوه بر آن غارها همواره مفهومی نوستالژیک را برای انسان دارد؛ از اولین نگاره‌های تاریخ بشر بر دیوار آن‌ها تا اولین خانه انسان بنابراین غارها پیوندی ناگسستنی با زندگی انسان داشته‌اند. امروز نیز در هیاهوی عصر تکنولوژی، غارها آیینه تاریخ طبیعت و دفترچه خاطرات بشر محسوب می‌شوند.
تعداد غارهای ایران
تعداد غارهای موجود در کشور را تا ۳۰۰۰ عنوان میکنند که برخی از آن‌ها به دلیل ویژگی‌های خاص دارای شهرت جهانی هستند. به عنوان مثال غار علی سرد (علیصدر) همدان یکی از غارهای طولانی است که جاذبه گردشگری فراوانی دارد و غار «پراو» در کرمانشاه با ۲۶ چاه عمودی در رده ۲۳۷ جهان قرار دارد. گونه‌های اندمیک غارزی و یا وابسته به غار در ایران نیز شامل ماهی کور، سمندر، ۵۱ گونه خفاش ، خرس، پلنگ و گونه‌های متعددی از حشرات است.
همچنین به گفته امیرعباس احمدی – رییس اداره محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران – کمیته غارشناسی تا سال ۹۹ موفق به شناسایی ۱۹ غار در استان تهران شده است. از سال ۹۷ نیز پیگیر افزایش فعالیت کارگروه غارشناسی در استان تهران هستیم تا بتوانیم تعداد غارهای بیشتری را شناسایی و آن‌ها را براساس درجه‌بندی و امتیاز طبقه‌بندی کنیم و بتوانیم برخی از حفره‌ها را تحت عنوان غار بشناسیم.
حیات وحش غارها
تنوع زیستی منحصر به‌فرد غارها، به عنوان بوم‌سازگان‌های کاملا خاص و وجود حشرات متنوع که نقش اساسی در زنجیره حیات دارند همچنین خفـاش‌هـا بـه عنـوان نگهبانان شـبانه طبیعـت بـا نقـش بـی‌بـدیل در گرده‌افشانی و مهمتر از آن وجود خفـاش‌هـای حشـره‌خـوار بـه عنـوان آفـت‌زدای طبیعـی محصـولات کشاورزی و مراتع طبیعی، نقش پر رنگ غارها را به ما یادآوری می‌کند همچنین به گفته محمد مدادی – مدیرکل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی – علاوه بر حشرات، سخت‌پوستان نیز در غارها زندگی میکنند. این موجودات نه تنها درون غار بلکه خارج از آن نیز با اکوسیستم‌های دیگر در ارتباط هستند و تبادلات آن‌ها با محیط بیرون از اهمیت زیست‌محیطی زیادی برخوردار است.
رابطه گردشگری و غار
غارها می‌توانند به عنوان یکی از بهترین جاذبـه‌هـای گردشـگری بـرای کشـورها در صـنعت توریسم نقش قابل توجهی در درآمدزایی ایفا کنند البته رعایت قوانین و مقررات و استانداردهای حفاظتی و محیط زیستی، شرط اصلی بهره‌برداری پایدار از این منابع ارزشمند است چرا که غارها جزو ذخـایر طبیعـی هـر کشـوری محسوب می‌شوند و باید مورد حفاظت قرار گیرند بنابراین انجام عملیاتی مانند برق‌کشـی و اقـدامات اصـلاحی کـه بتوان از غارهای کشور در حوزه گردشگری استفاده کرد، مستلزم انجام بررسی‌های دقیق علمی و کارشناسی و تجهیزات به‌روز و مدرن است چون در غیر این صورت حیات این بـوم‌سـازگان و موجـودات زنـده آن بـه خطـر می‌افتد.
به گفته مدادی گردشگری در غارها در سه سطح تعریف می‌شود. مورد اول غارهایی هستند که به صورت عام پذیرای گردشگران هستند. این غارها غارهای عمومی یا SHOW CAVE نام دارند. ۱۲ غار در کشور ما در این دسته‌بندی قرار می گیرند. مورد دوم غارهایی هستند که گردشگری در آن‌ها در قالب تورها انجام می‌پذیرد. متاسفانه در سال‌های گذشته برخی از این تورها بدون رعایت ضوابط تعیین شده فعالیت میکنند و گاهی به زیست‌بوم غارها آسیب می‌زنند همچنین غارنوردی و غارپیمایی سومین مورد قابل توجه در رابطه با گردشگری در غارهاست که در قالب ورزشی و به‌صورت یک رشته خاص وجود دارد.
او واژه «بومگردی» را برای توصیف گردشگری در محیط زیست مناسب می‌خواند و می‌گوید: به کار بردن واژه گردشگر در رابطه با غارها و به‌طور کلی محیط زیست نادرست است و باید از اصطلاح «بوم گردی یا ECHOTOURISM» استفاده شود. این واژه، گردشگری مسئولانه در طبیعت را تبیین می‌کند و با توجه به اهمیت ویژه غارها بر ترویج فرهنگ صحیح گردشگری در طبیعت تاکید دارد.
بر اساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست، به باور برخی ازکارشناسان و غارشناسان به غارهای کشور اهمیـت کافی داده نمـی‌شـود. آنان معتقدند که توریستی کردن غارها، روش‌های نوینی پیدا کرده و نرده‌کشی، جاده‌سازی، نصب پله و یا سـنگفـرش کردن برای دسترسی به غارها در دنیا منسوخ شده است و باید این پدیده‌های طبیعی، به‌صورت کاملا بکر و دسـت نخورده، در معرض دید علاقه‌مندان قرار بگیرند اما در ایران ماجرا اینگونه نیست. امروزه غارهای توریستی در دنیا کم نیستند، غـاریخی در آرژانتـین، اسـکوک جـان در اسـلوونی، لمـن در آمریکا، باتو در مالزی، کرم شب تاب در نیوزلند، فلوت نی در چین و غار علـیصـدر در ایـران در ایـن گـروه قـرار دارند.
در حوزه گردشگری، داشتن رفتارهای به‌هنجار محیط زیستی بسیار پراهمیت است. متاسفانه برخی از گردشگران، با رعایت نکردن اصول غارنوردی و انداختن زبالـه داخل غارها باعث می‌شوند که چرخه طبیعی درآن‌ها مختل شود و از آنجا کـه نورآفتـاب بـه داخـل غارهـا راه ندارد، زباله‌ها فاسد می‌شود و رشد انواع قارچ‌ها و باکتری‌ها، حیات جانداران داخل غار را به خطر می‌اندازد.
کرونا با غارها چه کرد؟
به گفته مدادی شیوع ویروس کرونا فرصتی برای ترمیم آسیب‌های وارد شده به طبیعت است چراکه باعث شد تا کل اکوسیستم بتواند نفسی به‌راحتی بکشد. غارها نیز از این قاعده مستثنی نبودند و شرایط کرونا سبب شد تا بخشی از صدمات وارده به محیط زیست در سال‌های اخیر ترمیم شود. علی رغم صدمات گسترده‌ای که کووید ۱۹ به سلامت روحی و جسمی انسان‌ها وارد کرد، فوایدی هم برای محیط زیستی داشت که در مقابل اقدامات مخرب انسان در معرض نابودی قرار داشت. با کاهش تعداد سفرها و گردشگران به علت شیوع کرونا ، فرصت خوبی برای بازیابی محیط زیست همچنین غارها فراهم شد البته باید تمهیداتی اندیشیده شود تا در دوران پساکرونا محیط زیست و به‌طور خاص غارها با هجوم غیرعادی گردشگران صدمه نبینند.
تشکل‌های مرتبط با غار
بنـا بر آمـار انجمن غارنوردان ایران، طی چهار سال ۶.۵ تن زباله از حدود ۵۰ غار در کشور خـارج شـده کـه آمـار تکـان دهنده‌ای است. امروزه در دنیا مردم در بازدید از چنین مکان‌هایی از به همراه داشتن انواع خوردنی‌ها و نوشیدنی‌هـا پرهیز میکنند و فقط با تجهیزات مورد نیاز وارد آن‌ها می‌شوند. در کشور ما نیز این رفتارها باید گسترش یابد. حدود سه دهه پیش، کارگروه” غار و غارشناسـی ” در کشـور شـکل گرفـت و اکنـون زیـر نظـر “سـازمان حفاظت محیط زیست” فعالیت می‌کند. ۱۳ سازمان و نهاد مختلف از جمله وزارت نیـرو، کشـور، علـوم تحقیقـات و فناوری، ورزش و جوانان، سـازمان هـا ی حفاظـت محـیط زیسـت، میـراث فرهنگـی ، صـنایع دسـتی و گردشـگری، جغرافیای ارتش، زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، جنگلها مراتـع و آبخیـزداری، انجمـن غـارنوردان ایـران، نماینده ریاست جمهوری و دو سازمان مردم نهاد عضو این کارگروه هستند.
به گزارش هفت‌گرد، یکی از مهمترین کارهایی که در مورد غارها مغفـول مانـده، این است که این بوم‌سازگان ارزشمند ارزش‌گذاری محیط زیستی نشده است و متاسفانه به دلیل اینکه برآورد قاطعی از تعداد غارهـای کشـور نـداریم نتوانسته‌ایم جایگاه بین‌المللی ایران را از نظر تعداد و کیفیت غارها به دسـت آوریـم بنـابراین لازم اسـت تمـام تـلاش مسئولان معطوف به این موضوع شود تا بتوانیم از ظرفیت‌های اکولوژیک کشور، با برنامه‌ریـزی علمـی و دقیـق بهره‌برداری خردمندانه کنیم و این اکوسیستم با ارزش را حفظ کنیم.
