تحلیل و بررسی نمایش «ارواح سرگردون کوچه عیارون»

نمایش «ارواح سرگردون کوچه عیارون» به نویسندگی امیرحسین انصافی و کارگردانی ناصر آویژه، اثری است که با نگاهی به سنت نمایش‌های سیاه‌بازی، داستانی معاصر را روایت می‌کند. این نمایش در تماشاخانه سنگلج به روی صحنه می‌رود و علاقمندان می‌توانند با مراجعه حضوری به تماشاخانه سنگلج یا صفحه تیوال این نمایش بلیط آن را تهیه کنند.

این اثر و با بهره‌گیری از بازیگران توانمند و ایده‌های خلاقانه، توانسته توجه مخاطبان را به خود جلب کند و نقدهای مثبتی دریافت کند. چنانچه با بررسی نظر کاربران تیوال می‌توان دریافت که اکثریت قریب به اتفاق تماشاگران، این نمایش را بسیار محترم و جذاب دانسته‌اند.

خلاصه داستان: نمایش حول محور درگیری بین بهارک، نوه‌ی مبارک (شخصیت معروف سیاه‌بازی)، و اختر، نوه‌ی حاج صفدر (شخصیت دیگر از نمایش‌های سیاه‌بازی)، می‌چرخد. اختر با سندی جعلی قصد دارد خانه‌ی آباء و اجدادی بهارک را تصاحب کند و این موضوع بهارک را دچار غم و ناامیدی عمیقی می‌کند.

ویژگی‌های برجسته نمایش:

• ادای دین به سنت سیاه‌بازی: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این نمایش، ادای دین آن به سنت غنی سیاه‌بازی در ایران است. نویسنده با وفاداری به این سنت، دیالوگ‌هایی شیرین و طنزآمیز به سبک سیاه‌بازی نوشته و کارگردان نیز با بهره‌گیری از عناصر این نمایش سنتی، فضایی آشنا و در عین حال نو را برای مخاطب خلق کرده است. اشاره به سعدی افشار، چهره‌ی ماندگار سیاه‌بازی، نیز نشان از همین رویکرد دارد.
• احیای اصالت در سادگی: در دورانی که تئاتر اغلب به دنبال جلوه‌های بصری پرهزینه و استفاده از چهره‌های سینمایی برای جذب مخاطب است، «ارواح سرگردون کوچه عیارون» رویکردی متفاوت را در پیش گرفته است. نمایش با پرهیز از صحنه‌های پرهزینه، گریم‌های سنگین و بازیگران مشهور سینما، بر عناصر اصلی تئاتر، یعنی بازیگری، متن و کارگردانی تمرکز کرده و نشان می‌دهد که می‌توان با استفاده از امکانات ساده، اثری باکیفیت و تاثیرگذار خلق کرد. این رویکرد، به ویژه در تماشاخانه‌ی سنگلج که به عنوان نماد تئاتر اصیل ایرانی شناخته می‌شود، بسیار ارزشمند به نظر می‌رسد.
• بازی‌های باورپذیر و تاثیرگذار: بازیگران نمایش، با وجود سادگی لباس و گریم و دیالوگ‌های موجز، توانسته‌اند به شکلی باورپذیر و تاثیرگذار، احساسات مختلف (خنده، غم، درد) را به مخاطب منتقل کنند. این امر نشان از توانایی بالای بازیگران و کارگردانی دقیق آنها در هدایت بازی‌ها دارد. بازی‌های ناصر آویژه و رها آویژه در نقش‌های سیاه‌بازی، به ویژه قابل توجه بوده‌اند.
• استفاده‌ی خلاقانه از ارواح: حضور چهار بازیگر فرم در نقش ارواح، یکی از نقاط قوت و نوآورانه‌ی نمایش است. این ارواح نه تنها وظیفه‌ی تعویض صحنه را بر عهده داشته‌اند، بلکه با حرکات موزون و حضور بصری جذاب خود، به زیبایی و جذابیت کلی نمایش افزوده‌اند. سکوت و حرکات موزون ارواح، به شکلی نمادین، یادآور دخالت نیروهای ماورایی و تقدیر در زندگی انسان‌هاست. این ایده، تلفیقی نوآورانه از سنت و مدرنیته به شمار می‌رود.
• طنز هوشمندانه و محتوای آموزنده: دیالوگ‌های نمایش، ضمن وفاداری به سنت سیاه‌بازی، از طنزی هوشمندانه و محترمانه بهره می‌برند و از ابتذال و لودگی پرهیز می‌کنند. این رویکرد، نشان می‌دهد که نمایش علاوه بر جنبه‌ی سرگرم‌کننده، دارای محتوای آموزنده و پیام‌های ارزشمندی نیز هست. این امر با مفهوم سنتی تئاتر سیاه‌بازی که همواره با هدف آموزش زندگی به مخاطب خلق می‌شد، همخوانی دارد.
• طراحی صحنه، لباس و نور: طراحی صحنه، لباس و نور نیز در خدمت کلیت نمایش بوده و با سادگی و خلاقیت خود، به زیبایی و تاثیرگذاری آن افزوده‌اند. طراحی لباس‌ها به گونه‌ای بوده که حس واقعی بودن شخصیت‌ها را به مخاطب القا می‌کرده و دکور نیز با وجود سادگی، بسیار خلاقانه و کارآمد بوده است.
  

  

 نگاهی به وضعیت نمایش‌های سیاه‌بازی در ایران

«ارواح سرگردون کوچه عیارون»اثری است که با تکیه بر عناصر اصلی تئاتر و با پرهیز از جلوه‌های بصری اغراق‌آمیز، توانسته تجربه‌ای عمیق و معنادار را برای مخاطب خلق کند. این نمایش با ادای دین به سنت سیاه‌بازی و تلفیق آن با داستان و روایتی معاصر، نشان می‌دهد که چگونه می‌توان از فرم‌های نمایشی سنتی برای بیان مسائل امروز و ارتباط با مخاطب معاصر استفاده کرد. تمرکز بر بازی‌های دقیق، متن هوشمندانه، کارگردانی منسجم و ایده‌های خلاقانه، از ویژگی‌های برجسته‌ی این نمایش است که آن را به اثری قابل توجه در تئاتر معاصر ایران تبدیل کرده است.

با این حال، نمایش «ارواح سرگردون کوچه عیارون» در عین ارزشمندی، یادآور این نکته‌ی تلخ است که سنت غنی سیاه‌بازی در تئاتر ایران رو به فراموشی است. این گونه‌ی نمایشی ارزشمند که با زبان طنز و شیرین، به نقد مسائل اجتماعی و مشکلات مردم می‌پردازد، متاسفانه آنطور که باید مورد توجه و حمایت قرار نمی‌گیرد. در حالی که این نوع نمایش‌ها، اگر با اجرای قوی و محتوای مناسب ارائه شوند، همواره مورد استقبال مخاطبان قرار می‌گیرند و می‌توانند نقش مهمی در آگاهی‌بخشی و ایجاد نشاط در جامعه ایفا کنند. امید است که با تلاش هنرمندانی چون امیرحسین انصافی و ناصر آویژه، و حمایت بیشتر از این گونه‌ی نمایشی، شاهد احیای دوباره‌ی سیاه‌بازی در تئاتر ایران باشیم.