حمام قاجاری قزوین زیر تیغ تخریب با توجیه و تفسیر

به گزارش هفت گرد، تصاویر نشان می‌دهد عملیات تخریب و ساخت‌وساز در محل حمام تاریخی «کلانتر ـ مقدم» در منطقه سلامگاه قزوین آغاز شده و از سوی دیگر، نگرانی‌ها نسبت به نابودی یکی از آثار ارزشمند معماری قاجاری و آسیب به لایه‌های باستانی منطقه، افزایش یافته است.

بر اساس اطلاعات رسیده به ایسنا، حمام کلانتر که از دوره قاجار به‌جامانده و دارای ساختار خزینه‌دار با طاق‌های سنتی بوده، که در گذشته مورد بهره‌برداری قرار داشته و در دوره پهلوی، سازه‌ای جدید به نام «حمام مقدم» روی آن احداث شده است. این مجموعه تاریخی تا سال‌های اخیر همچنان فعال بوده و بخشی از زندگی شهری قزوینی‌ها را شکل می‌داده است.

بر پایه گزارش‌های میدانی و روایت اهالی محل، بخش بالایی این مجموعه (حمام مقدم) که در دوره پهلوی روی حمام قاجاری ساخته شده بود، به‌تازگی تخریب شده و پروژه‌ای جدید با کاربری تجاری در دست اجراست. اما آنچه موجب نگرانی شدید کارشناسان و دوستداران میراث فرهنگی شده، احتمال آسیب رساندن به بنای زیرین (حمام قاجاری کلانتر) و پی‌کنی‌های عمیق در محوطه‌ای است که برخی باستان‌شناسان بر این عقیده‌اند که لایه‌های باستانی شناخته‌شده دارد.

بر اساس اطلاعات به‌دست‌آمده، گفته می‌شود عملیات فعلی با مجوز اداره کل میراث فرهنگی استان قزوین درحال انجام است. همچنین گفته شده، اجرای این طرح تنها در صورتی مجاز اعلام شده است که ارتفاع بنا از حد مجاز (٧ متر) تجاوز نکند، هیچ‌گونه پی‌کنی عمیق انجام نشود، و حمام قاجاری زیرین احیا و حفظ شود.

اما نقشه‌هایی که از این پروژه در فضای مجازی منتشر شده است، این پرسش را پیش می‌آورد که چگونه سازۀ جدید با سه طبقه (براساس همان نقشه‌ها) که دارای یک طبقه زیرزمین، یک طبقه همکف و طبقه اول است، بدون پی‌کنی عمیق، قرار است احداث شود؟ این تناقض موجب شده بسیاری از فعالان حوزه میراث فرهنگی نسبت به کارکرد واقعی این مجوز و نحوه اجرای پروژه ابراز تردید کنند.

از سوی دیگر، با توجه به اینکه این محل در مجاورت کاروانسرای سعدالسلطنه (کاروانسرای خورشید) و در محدوده‌ای به نام «کهن‌بر» قرار دارد ـ که از نظر تاریخی و به نظر برخی باستان‌شناسان سرشناس از جمله «ناصر نوروز زاده چگینی» که کاوش‌هایی را در قزوین انجام داده‌اند، واجد لایه‌های متعلق به دوره‌های ساسانی، سلجوقی و اسلامی است ـ کارشناسان باستان‌شناسی همچنین هشدار داده‌اند که هرگونه حفاری بدون کاوش‌های علمی و باستان‌شناسی، خطر نابودی شواهد تاریخی ارزشمند را به‌دنبال خواهد داشت.

با این حال، حجت‌الاسلام والمسلمین سید مهدی حسینی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قزوین، با بیان اینکه مجوز ساخت این پاساژ سال‌ها پیش گرفته شده است، به ایسنا گفت: «درباره این حمام، باید عرض کنم که مجموعه‌ای است شامل دو بخش، یک بخش تاریخی مربوط به دوره قاجار که کاملاً سالم باقی مانده، هیچ‌گونه تخریبی در آن صورت نگرفته و هیچ دستی به آن زده نشده است. اما بخشی که در حال حاضر تخریب شده، به نظر می‌رسد مربوط به دوران پهلوی است، یعنی اساساً فاقد ارزش تاریخی است. این قسمت نیز خارج از عرصه میراث فرهنگی قرار دارد.»

او افزود: «تا جایی که بررسی‌ها نشان می‌دهد، این بخش غیر تاریخی بوده است. به‌اصطلاح، این قسمت به‌عنوان «نمره» (بخش خدماتی حمام) مورد استفاده قرار می‌گرفته و فکر می‌کنم در سال‌های گذشته مالک برای آن مجوزهایی از اداره ما دریافت کرده باشد، البته مشروط به حفظ بخش تاریخی. همچنین مالک در حال پیگیری یک طرح با کاربری صنایع‌دستی در همین محل است. در این طرح نیز تاکید شده که بخش قدیمی حمام، که مربوط به دوره قاجار است، باید احیا شود. لازم به ذکر است که این بخش تاریخی در سال ۱۳۹۸ به ثبت ملی رسیده است.»

عسگری اظهار کرد: «ما تا قبل از سال ١٣٩٨ اطلاعی از حمام قاجار نداشتیم. در زمان درخواست استعلام برای بخش نمره (غیرتاریخی) حمام، در سال ۱۳۹۸، همکاران ما در بازدید از این حمام، متوجه ارزش تاریخی بخش قاجاری آن شدند. بلافاصله این بنا را واجد ثبت تشخیص دادند، ‌ که در همان سال در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. مجوزی که صادر شده مربوط به همان بخش جدید یا حمام‌نمره است و بر اساس ضوابط موجود، مجوز ساخت‌وساز تا ارتفاع هفت متر صادر شده است. این عملیات قرار است روز چهارشنبه (۲۱ خردادماه ۱۴۰۴) انجام شود و همکاران باستان‌شناس نیز در محل حضور خواهند داشت. از نظر ما، در این محدوده خاص اتفاقی که منجر به آسیب به لایه‌های باستانی شود، نخواهد افتاد.»

مسئول واحد باستان‌شناسی اداره میراث فرهنگی قزوین در عین حال گفت: «هیچ‌گونه مجوزی برای ایجاد زیرزمین صادر نکرده‌ایم و چنین کاری ممنوع است. بر اساس مجوزی که صادر شده، احیای حمام قاجاری یکی از شروط اصلی طرح است.»