بیست مهر،روز حافظ، ساغر کلام فارسی

در تقویم ایرانی، بیستم مهرماه به نام روز حافظ مزین است؛ روزی که کلام و اندیشه شاعری جاودانه را گرامی می‌داریم که نه‌تنها آیینه‌دار جان ایرانیان است، بلکه پیام‌آور عشق و حکمت این سرزمین برای جهان نیز به شمار می‌رود. حافظ شیرازی، با غزل‌هایی سرشار از عشق، عرفان، طنز و آزادگی، چنان بر روان و فرهنگ ایرانی اثر گذاشت که هنوز پس از قرن‌ها، دیوان او در هر خانه و دل ایرانی جای دارد.

حافظ در حدود سال ۷۲۷ هجری قمری در شیراز زاده شد و همان‌جا پرورش یافت. او در جوانی حافظ قرآن بود – از همین رو تخلص «حافظ» را برگزید – و در کنار آموختن علوم دینی و عربی، به شعر و موسیقی دل سپرد. دوران زندگی او مصادف بود با آشفتگی‌های سیاسی و اجتماعی قرن هشتم هجری، اما او در دل تاریکی زمانه، به روشنی درون پناه برد و با زبانی رمزآلود و سرشار از ایهام، حقیقت‌های ناب انسانی را به شعر کشید. شعر حافظ تلفیقی از شور عاشقانه و خرد عارفانه است؛ گویی انسان را میان زمین و آسمان معلق نگاه می‌دارد تا راه آزادی را در درون خویش بیابد.

هیچ ایرانی نیست که در لحظه‌ای از زندگی به دیوان حافظ پناه نبرده باشد. از فال شب یلدا تا تصمیم‌های بزرگ، از خلوت دل تا مجلس جشن، حافظ حضور دارد. شعر او مانند ساغری است لبریز از مهر و معنا که مردم یک سرزمین را به اندیشه و آرامش پیوند می‌زند. در فرهنگ ایرانی، فال حافظ تنها پیشگویی نیست؛ آیینی است برای گفت‌وگو با وجدان جمعی، با آن صدای جاودان که از درون تاریخ می‌آید و می‌گوید: «راه عاشقی را با صداقت و خنده طی کن.» حافظ با واژه‌هایی ساده اما پررمز، زیستن را به جشن بدل کرد و عشق را از سطح احساس به مرتبه‌ی معرفت رساند.

اما تأثیر حافظ از مرزهای ایران نیز فراتر رفت. در قرن نوزدهم، گوته، شاعر بزرگ آلمان، با خواندن ترجمه‌ی اشعار حافظ، چنان شیفته‌ی اندیشه و لحن او شد که دیوان خود را با الهام از او نوشت: «دیوان غربی–شرقی». در پیشگفتار این اثر، گوته حافظ را «هم‌نفس و هم‌پیاله‌ی خویش» خواند و او را الگوی گفت‌وگویی میان شرق و غرب دانست. به‌واسطه‌ی حافظ، تصویر تازه‌ای از «ایران فرهنگی» در ذهن غربیان شکل گرفت — ایرانی که سرچشمه‌ی عشق، عرفان، و آزادی روح است، نه سرزمین جنگ و استبداد.

شعر حافظ، سفیر خاموش اما نافذ فرهنگ ایرانی در جهان شد. ترجمه‌ی آثارش در زبان‌های گوناگون، از آلمانی و انگلیسی تا فرانسوی و روسی، راهی بود برای شناخت روح ایرانی؛ روحی که در آن، شادی و تفکر، عشق و تردید، ایمان و آزادی هم‌زمان حضور دارند.

بیستم مهر، روزی است برای نگریستن در آینه‌ی زمان و نوشیدن جرعه‌ای از ساغر عشق حافظ؛ شاعری که هنوز در دل هر ایرانی زمزمه می‌شود و در نگاه اندیشمندان جهان، نماد اندیشه‌ای است که بر پایه‌ی مهر، رهایی و انسان‌گرایی استوار است. حافظ، نه تنها شاعر ما، که ساقی عشق جهان است.