چگونه مطلب علمی را از شبه علم تشخیص دهیم؟

شبه علم   pseudoscience عبارت است از ادعاها و باورهایی که به‌عنوان مطلب علمی منتشر می‌شوند، اما بر مبنای روش علمی evidence_based نیستند.

به گزارش هفت‌گرد، شبه علم معمولا سعی می‌کند با پوشش و واژگان علمی خودش را مقبول و باورپذیر جا بزند. طالع‌بینی، کف‌بینی، انرژی درمانی، کارما، چشم زخم و تعبیر خواب از این دسته هستند. اما چطور می‌توان شبه علم را از علم افتراق داد؟

به گزارش هفت‌گرد، نظریات علمی ابطال‌پذیر falsifiable هستند. یعنی می‌شود مطالعه‌ای طراحی کرد که توان ابطال نظریه را داشته باشد. مثال بزنیم: عده‌ای باور دارند موجوداتی در اطراف ما زندگی می‌کنند که ما قادر به دیدن، لمس کردن یا هیچ‌گونه ارتباطی با آنان نیستیم ولی آنها دائما شیطنت می‌کنند و جای وسائل ما را عوض می‌کنند. آیا می‌توان آزمایشی طراحی کرد که خلاف آن‌را نشان دهد؟ مسلما خیر.

ادعاهای شبه علم مبهم و غیرقابل اندازه‌گیری هستند. مثلا افرادی که به کارما اعتقاد دارند می‌گویند هر کار بدی دوباره به فرد برمی‌گردد. ولی چگونه؟ با چه مقیاسی می‌توان این بازگشت را اندازه گرفت؟ و چطور می‌توان تعیین کرد که این اتفاق بد نتیجه کدام رفتار بدمان در گذشته بوده؟

شبه علم به‌جای اینکه داخل مجلات علمی چاپ شود، اول سر از مجلات زرد و فضای مجازی در می‌آورد.

اصحاب شبه علم مدعی‎اند که کلی دشمن دارند و دیگران عمدتا دانشمندان به‎خاطر منافع شخصی عليه‌شان توطئه می‎کنند. جنجال و هیاهو از حربه‎های مهم شبه علم جهت اثبات خویش است.

شبه علم به‌جای مطالعات استاندارد بر یافته‌های اتفاقی و تجربیات شخصی تکیه دارد. عبارت : «من خودم با چشم خودم دیدم» رو زیاد از این افراد می‌شنویم.

و تجربیات شبه علم reproducible یا تکرارپذیر نیستند. در هر مقاله علمی روش کار به دقت توضیح داده شده تا دیگران هم بتوانند مطالعه را تکرار کنند و قبل از اینکه آن مقاله وارد textbook شود، بارها آن مطالعه و نتایجش تکرار می‌شود. اما شبه علم نتایج مشابه در تکرار آزمایشات ندارد.

از مدعیان شبه علم بر قدیمی بودن ادعاهای خویش تکیه دارند. اینکه اجداد ما هم براین قضیه باور داشته‌اند. و با این عقاید زندگی کرده‌اند. پس ما چرا باید کنارشان بگذاریم؟

هر ادعای علمی که دیدید، قبل از باور کردنش ببینید آیا مشخصات شبه علم را دارد یا خیر؟