«قره‌حسنلو» زیرسایه کارخانه فولاد می‌رود؟
محوطه باستانی «قره‌حسنلو» نمین که مدتی است به دلیل قرار گرفتن در محدوده یک کارخانه فولاد وضعیت نگران‌کننده‌ای دارد، پس از یک سال اعتراض و پیگیری، سرانجام در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، اما همچنان نگرانی‌ها درباره حریم و وضعیت صیانت از این محوطه باستانی ادامه دارد. این در حالی است که سرپرست اداره میراث فرهنگی اردبیل اعتقاد دارد وضعیت فعلی «قره‌حسنلو» نگران‌کننده نیست و حریم آن هم به‌زودی تعیین می‌شود.
به گزارش هفت‌گرد، فردین عینی ـ سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل ـ درباره وضعیت فعلی محوطه باستانی «قره‌حسنلو» و تعیین حریم آن، گفت: محوطه باستانی قره حسنلو بعد از گمانه‌زنی‌ها به مساحت ۳۳۰۰ متر مربع تعیین عرصه و در فهرست آثار ملی ثبت شد. برای تعیین حریم این تپه تاریخی باید شورای فنی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری تشکیل شود و در اولین جلسه این شورا، پیشنهادات تعیین حریم بررسی و تدوین خواهد شد. پس از تایید این شورا، حریم این محوطه تعیین می‌شود و دیگر از این نظر، مشکلی وجود نخواهد داشت.
او در پاسخ به نگرانی‌ها درباره تعیین حریم این محوطه باستانی به دلیل فعالیت کارخانه فولاد و آهن اسفنجی، تاکید کرد: تعیین حریم این محوطه باستانی با توجه به ضوابط عمومی که برای تعیین حریم همه بناهای تاریخی وجود دارد و همچنین ضوابط خاصی که شرایط مکانی این محوطه آن را تعیین می‌کند، انجام خواهد شد.
سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل افزود: با توجه به ضوابط عمومی تعیین حریم، در محوطه باستانی قره‌حسنلو مشکلی وجود ندارد و فاصله کارخانه از آن مناسب است. فقط در یک بخش، ساختمان برج مانندی قرار دارد که پژوهشگاه میراث فرهنگی درباره آن تصمیم خواهد گرفت.
او درباره وضعیت فعلی کارخانه فولاد که در حریم محوطه باستانی قره‌حسنلو قرار دارد، توضیح داد: تیرماه سال ۱۴۰۰، سرمایه‌گذار برای احداث و ایجاد کارخانه آهن اسفنجی و فولاد، ۹۷ هکتار زمین را در این محدوده تقاضا کرد، این در حالی بود که میراث فرهنگی با بررسی‌هایی که انجام داد و آثار تاریخی که در این محوطه کشف شده بود، اعلام کرد سه هزار و ۳۰۰ مترمربع از آن زمین جزو محوطه تاریخی محسوب می‌شود و به‌جز این محدوده، سرمایه‌گذار می‌تواند در مابقی زمین به احداث کارخانه بپردازد.
عینی اظهار کرد: سرمایه‌گذار قانونا این تقاضا را انجام داده است و ما نمی‌توانیم به‌خاطر این‌که یک قسمتی از این زمین، باستانی است، با این تقاضا مخالفت کنیم. قبل از ثبت محوطه تاریخی قره حسنلو و تعیین عرصه آن، سرمایه‌گذار و طراحان کارخانه فولاد و آهن اعلام کردند که به‌خاطر مسائل فنی در بخشی از ۳۳۰۰ مترمربع، نیاز است دستگاه مستقر کنند، بر همین اساس با پژوهشگاه میراث فرهنگی قراردادی بستند که در یکی از بندهای قرارداد به این موضوع اشاره شده است که اگر حین انجام پروژه به آثار تاریخی برخورد کردند، باید طرح نجات‌بخشی آثار تاریخی با نظارت شورای فنی پژوهشگاه انجام شود، بر همین اساس فعالیت آن‌ها مشکل قانونی نداشته است، اما خوشبختانه تا قبل از تشکیل شورای فنی، این محوطه باستانی به ثبت ملی رسید و قرار بر این شد که محوطه را به همان شکل نگه داریم.
سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل گفت: درباره فعالیت‌های کارخانه فولاد و گسترش آن دیگر نگرانی وجود ندارد و بیش از این به محوطه «قره‌حسنلو» نزدیک نمی‌شود. در حال حاضر هم در نزدیکی محدوده تپه قره‌حسنلو ساخت‌وسازی انجام نمی‌شود. در طول این فعالیت‌ها تا قبل از ثبت محوطه، هیچ تعرضی به محوطه باستانی قره حسنلو نشده بود. این پروژه تنها در یک ضلع با عرصه این تپه فاصله کمی دارد و در قسمت‌های دیگر بیش از ۱۰ تا ۱۵ کلیومتر با عرصه محوطه باستانی «قره‌حسنلو» فاصله دارد. این تپه نه ثبت ملی و نه شناسایی شده بود و تا زمانی‌که خود شرکت استعلام گرفت این محدوده تاریخی شناسایی نشده بود. شاید اگر استعلامی گرفته نمی‌شد این محدوده اصلا شناسایی نمی‌شد. همچنین خود شرکت برای تعیین و تکلیف این عرصه تاریخی با پژهشگاه قرارداد بست و هزینه قرارداد هم شرکت پرداخت کرد.
او ادامه داد: یکی از برنامه‌های امسال بعد از ثبت محوطه باستانی قره‌حسنلو، حفاظت از آن است که باید مورد تایید شورای فنی قرار گیرد. در این برنامه حفاظتی قصد داریم ابتدا کاوش‌هایی که انجام دادیم و دیواره‌های معماری کشف شده را با کاهگِل و یا پوشش‌های پیشنهادی و مورد تایید شورای فنی پژوهشگاه بپوشانیم. در این راستا، گزارش کاوش‌های انجام شده در این محوطه باستانی در ۶۰۰ صفحه جمع‌آوری شده است و به پژوهشگاه میراث فرهنگی ارسال شده که مورد تایید پژوهشگاه نیز قرار گرفته است. بعد از بررسی‌های شورای فنی پژوهشگاه، درباره آنچه که باید در محوطه تاریخی قره‌حسنلو انجام شود و برنامه‌های حفاظتیِ آن، تصمیم‌گیری خواهد شد و ما موظفیم طبق این تصمیم‌گیری‌ها عمل کنیم.
عینی بیان کرد: با توجه به این‌که پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گزارش‌های کاوش ارائه شده را تایید کرده است، شورای فنی به‌زودی تشکیل خواهد شد.
سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل، همچنین تصمیم‌گیری درباره ادامه و انجام کاوش‌های بعدی در این محوطه باستانی را منوط به تصمیم و نظر شورای فنی پژوهشگاه میراث فرهنگی منوط دانست و درباره آنچه تا کنون در این محوطه به‌دست آمده است، گفت: در آخرین کاوش‌هایی که اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ در این محوطه باستانی انجام شد، ۴۴ اثر تاریخی مانند قیچی، ابزار فلزی، سکه، ظروف سفالی و و سایل تزئینی و … کشف شد که به مخزن شیخ صفی‌الدین اردبیلی منتقل شده‌اند.
او اضافه کرد: اشیای موزه‌ای با اشیای کاوشی و مطالعاتی متفاوت هستند. اشیای موزه‌ای برای عموم مردم به نمایش گذاشته می‌شوند، بنابراین عموما اشیای شاخص و کاملی هستند، در حالی‌که اشیایی که در کاوش‌های تپه «قره‌حسنلو» کشف شده است، بیشتر مطالعاتی هستند و تنها دو سه مورد از آن‌ها قابلیت نمایش در موزه‌ها را دارند که بعد از انجام مطالعات و تحقیقات برای نمایش به موزه منتقل می‌شوند.
سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل درباره تکلیف محوطه باستانی «قره‌حسنلو» اظهار کرد: پیشنهاد ما برای این عرصه تاریخی تبدیل آن به سایت موزه است که شرکت سرمایه‌گذار موافقت خود را در این زمینه اعلام کرده است و حتی اعلام آمادگی کردند که شکل هندسی بنای آیینی را در لوگوی شرکت و کارخانه استفاده کنند.
اسفندماه سال ۱۴۰۰، مدیرکل وقت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل از کشف تمدنی سه هزار ساله در محوطه «قره‌حسنلو» خبر داد. این در حالی بود که در تیرماه همان سال، برای احداث و ایجاد کارخانه آهن و فولاد در این محدوده استعلام می‌شود که شرکت سرمایه‌گذار ۹۷ هکتار را درحالی تقاضا می‌کند که محوطه باستانی قره‌حسنلو جزوی از آن اراضی به شمار می‌آید، از همین رو نگرانی‌هایی درباره تخریب احتمالی این محوطه تاریخی و سازه باستانی کشف شده در آن، ایجاد شد که به دنبال آن، عملیات کاوش نجات‌بخشی این محوطه از ششم بهمن سال ۱۴۰۰ برای شناسایی محوطه و بررسی توالی فرهنگی آن آغاز شد.
با وجود کاوش نجات‌بخشی، اما نگرانی‌ها درباره پروژه اقتصادی‌ایی که در محوطه باستانی قره‌حسنلو جریان داشت، ادامه پیدا کرد؛ نگرانی درباره محوطه تاریخی که در فهرست میراث ملی هنوز ثبت نشده بود و عرصه و حریم نامعلومی دارد. در همین راستا، حتی کارزاری با نام «میراث‌باستانی قره‌حسنلو ویلکیج را دریابیم» راه‌اندازی شد. در این کارزار از وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، وزیر صنعت، معدن و تجارت و رییس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی خواسته شده بود: «نسبت به ثبت ملی اثر اقدام شود. دستور توقف هر گونه عملیات ساختمانی و عمرانی در حریم باستانی صادر و حریم قانونی و کارشناسی رعایت شود. دستور عملیات ساخت سقف موقت، برای محافظت محوطه در برابر نزولات جوی و تابش آفتاب، صادر شود. نسبت به احداث سایت باستانی در محوطه و انتقال کشفیات به سایت اقدام عاجل انجام شود. زمین مناسب دیگری در فاصله مناسب از سایت باستانی به صنعت فولاد اختصاص داده شود.»
به‌دنبال این پیگیری‌ها و طرح دغدغه دوستداران میراث فرهنگی، نادر فلاحی ـ مدیرکل وقت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل ـ در ۱۹ مرداد ۱۴۰۰ اعلام کرد که محوطه باستانی قره‌حسنلو در فهرست آثار ملی به شماره ۳۳۸۰۴ ثبت شده است، اما پس از ثبت ملی این محوطه باستانی، مسأله دیگر تعیین حریم، تقاضای سرمایه‌گذاران شرکت آهن و فولاد الماس درباره زمین‌های محوطه قره‌حسنلو و نوع فعالیت این شرکت در حریم این محوطه باستانی است که پرونده قره‌حسنلو را همچنان باز گذاشته است.
