سیر و سیاحتی در هفت موزه تاریخ طبیعی ایران
سفر به گذشته و لمس تاریخ یکی از بزرگ‌ترین خواسته‌های بشر بوده و هست و برای رسیدن به آن هر فعالیتی را انجام داده است. امروزه موزهها یکی از بهترین گزینه‌ها برای سفر در تاریخ و آشنا شدن با گذشته کشورها هستند اما گذشته یک کشور همیشه به تاریخ و فرهنگ آن مربوط نمی‌شوند بلکه طبیعت و آنچه که در تاریخ طبیعی یک کشور نیز گذشته بسیار مهم است.
به گزارش هفت‌گرد، در ایران و سایر نقاط جهان موزه‌هایی با نام موزه تاریخ طبیعی در حال فعالیت هستند و گردشگران زیادی از این موزهها بازدید میکنند. اگر علاقه‌ای به آشنا شدن با طبیعت ایران دارید همراه ما باشید تا با هم سفری به دل موزه های تاریخ طبیعی ایران داشته باشیم.
ویژگی‌های موزه های تاریخ طبیعی چیست؟
موزهها روایت‌گر تاریخ و گذشته هر شهر و کشوری هستند و می‌توانند سند خوبی بر آنچه در تاریخ گذشته است، باشند. موزهها انواع متفاوتی دارند، از موزه مردم شناسی گرفته تا موزه سکه همه از زیر مجموعه‌های موزهها هستند. شاید تصور شما از نام موزه ویترین‌هایی با اشیای قیمتی و تاریخی باشد اما موزه‌های تاریخ طبیعی یکی از متفاوت‌ترین موزهها در ایران هستند. این موزهها نشان دهنده تاریخ جهان آفرینش و طبیعت هستند و محل نگهداری بسیاری از جانوران و جانداران ایران و یا سایر کشورهای جهان هستند.
1.موزه تاریخ طبیعی دارآباد تهران
در منطقه دارآباد تهران یکی از متفاوت‌ترین جاذبه های گردشگری تهران با نام موزه تاریخ طبیعی دارآباد قرار گرفته است. این موزه جزو بهترین موزه‌های تاریخ طبیعی ایران است و هر ساله میزبان بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی است. موزه حیات وحش دارآباد محیطی شبیه به باغ وحش دارد، با این تفاوت که جانداران و جانورانی که در این محل نگهداری می‌شوند به صورت تاکسیدرمی هستند. در این موزه بیش از ۱۶۵ گونه پرندگان و ۲۶ گونه از موجودات مختلف مانند خرگوش‌ها، گربه‌سانان، خرس‌ها، تک سلولی‌ها، گوشتخوران و … نگهداری می شوند.
ساختمان موزه با مساحتی حدود 12000 مترمربع در دو طبقه، بخش‌های متعددی دارد که عبارتند از:
بخش پرندگان و پستانداران با شش سالن:
سالن مارها، گوزن‌ها، خرس قهوه‌ای آمریکای شمالی و پرندگان، سالن آهو، قوچ، قرقاول، خرس، پلنگ، شغال، روباه، گرگ و سالن پستانداران قاره آفریقا و سالن آب‌زیان و خزندگان.
سالن هشت که شامل بخش پروانه‌ها، عنکبوت‌ها، رتیل‌ها و عقرب‌ها است.
از جمله ویژگی‌های خاص این موزه دارا بودن نوع کم‌یاب پوست ببر است. همچنین، دو نمونه از نادرترین و زیباترین پستانداران جهان، با نام‌های گور ایرانی و یوزپلنگ آسیایی در آن به نمایش گذاشته است.
سالن زمین‌شناسی، حیات آفریقا، زندگی دایناسورها از دیگر بخش‌های موزه تاریخ طبیعی تهران است. همچنین هیومن پارک بزرگ‌ترین پارک بدن انسان در آسیا در این موزه قرار دارد.
2.موزه تاریخ طبیعی اصفهان
در ادامه این سفر تاریخی به پایتخت فرهنگ و تمدن ایران، اصفهان می‌رسیم. این شهر با جاذبه‌های بسیاری که دارد، توانسته به‌عنوان یکی از قطب‌های گردشگری ایران شناخته شود. از دیگر موزه‌های تاریخ طبیعی ایران و جاذبه‌های اصفهان می‌توان به موزه تاریخ طبیعی این شهر اشاره کرد. این موزه در تالار تیموری یکی از قدیمی‌ترین عمارت‌های ساخته شده در آن دوران قرار گرفته است. بهره‌برداری تالار تیموری از جانب شهرداری اصفهان در اختیار موزه تاریخ طبیعی اصفهان قرار گرفته و از تاریخ ۱۵ اسفند ۱۳۶۷ این مکان با کاربری جدید مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. تمامی آثار و مجموعه‌های موزه تاریخ طبیعی اصفهان در زمینه‌های علوم گیاهی، جانوری، زمین‌شناسی و جغرافیایی به همت و سرمایه شخصی دکتر جعفریان، استاد دانشگاه اصفهان از نقاط مختلف ایران و جهان گردآوری، خریداری یا مبادله شده‌است. او در مدت ۳۷ سال آثار موجود در موزه تاریخ طبیعی اصفهان را گردآوری، تنظیم و رده‌بندی کرده. آثار و مجموعه‌های موجود در موزه تاریخ طبیعی اصفهان بعد از بررسی‌های علمی به شکل کنونی در معرض بازدید عمومی قرار گرفته‌است
موزه تاریخ طبیعی اصفهان محل نگهداری تاکسیدرمی بسیاری از موجودات مانند پرندگان، خزندگان، تک سلولی‌ها و … است که در طی ۳۷ سال به کوشش دکتر جعفریان جمع‌آوری شده است.
این موزه در خیابان استانداری اصفهان و در نزدیکی بسیاری از جاذبه‌های تاریخی اصفهان مانند میدان نقش جهان، کاخ چهلستون، عمارت عالی قاپو و … قرار گرفته است.
3.موزه تاریخ طبیعی تبریز
در این موزه که داخل اداره کل حفاظت محیط‌زیست تبریز در فضایی به مساحت 200 مترمربع تأسیس شده است، می‌توانید طی یک بازدید 40 دقیقه‌ای، بیش از 520 نمونه، شامل 130 پستاندار، 320 پرنده، 13 گونه خزنده، 9 گونه آبزی، 5 نمونه اسکلت حیوانی و چند نمونه سخت‌پوست و بندپا را مشاهده کنید. اما جذاب‌ترین بخش این موزه برای دانش‌آموزان غرفه‌ای است که ماکت دایناسورهای دوران دوم زمین‌شناسی را نمایش می‌دهد. این موزه یکی از کامل‌ترین موزهها در ایران است و بسیاری از موجودات مختلف تاکسیدرمی شده در این محل نگهداری می‌شوند. موزه تاریخ طبیعی تبریز در خیابان آزادی و در اداره کل محیط زیست تبریز قرار گرفته است.
4.موزه تاریخ طبیعی اردبیل
موزه تاریخ طبیعی اردبیل از دیگر موزه‌های تاریخ طبیعی ایران است. این موزه همانند دیگر موزهها محل نگهداری حیوانات تاکسیدرمی شده است. موزه تاریخ طبیعی اردبیل از بخش های مختلف نمایشگاهی، مطالعاتی و آموزشی، هنری و رفاهی تشکیل شده است. و بخش نمایشگاهی آن به شش بخش آفرینش، دیرین‌شناسی، زیست‌بوم دشتی، زیست‌بوم تالاب، زیست بوم بوستان و آکواریوم تقسیم‌بندی شده است. بخش اول موزه به بخش دیرینه‌شناسی و آفرینش شناخته می‌شود و به نمایش مراحل مختلف زمین‌شناختی و موقعیت زمین در منظومه شمسی اختصاص داده شده است. بخش دیگر موزه به نمایش گونه‌های جانوری مختلف که بالغ بر یکصد و بیست گونه است می‌پردازد این گونه‌ها به صورت تاکسیدرمی شده نمایش داده می‌شوند و شامل هشتادگونه پرنده، بیست گونه پستاندار، دوازده گونه دوزیست و انواع ماهی‌ها و همچنین هشت‌گونه جاندار نایاب وحشی است و نحوه چیدمان حیوانات و پرندگان به شکلی است که بازنمایی از زندگی حقیقی جانوران در طبیعت باشد.
5.موزه تاریخ طبیعی همدان
موزه تاريخ طبيعي همدان ،در راستاي تامين اهداف علمي،آموزشي وپژوهشي دانشگاه بوعلي سينا ،در سال 1351 شمسي ،به همت آقاي جعفر محمد علي‌زاده بنيانگذاري شده است وتاكنون نيز با مديريت او اداره مي‌شود.اين موزه با الگوها واستانداردهاي بين‌المللي طراحي وتكميل شده است ونه تنها در سطح ايران ،بلكه در سطح خاورميانه وحتي جهان مطرح مي‌باشد. محل آن در فضاي دانشكده كشاورزي دانشگاه بوعلي سينا در انتهاي چهارباغ آزادگان منشعب از ميدان مدرس واقع شده است و با زير بناي تقريبي 2000متر مربع ،در سه سالن مجزا ومرتبط به هم به شرح زير جاي داده شده‌اند:
سالن شماره 1- در اين سالن نگاره‌هاي سنگي كشف شده از مناطق مختلف ايران،توسط گروه تحقيق موزه وسفالينه‌ها ودست‌سازهاي مفرغي وسكه به نمايش در آمده ،كه مبين برداشت دقيق انسان ايراني وعلاقمندي او به طبيعت اطراف خود بوده است . همچنين ،حدود 300مورد صحنه‌سازي از طبيعت وحش ايران به معرض ديد عموم گذاشته شده است .
سالن شماره 2- اين سالن به آبزيان اختصاص دارد وشامل دو بخش جدا از هم است :
در بخش اول: آكواريوم انواع ماهيان زينتي آب شيرين مناطق گرمسيري است ،كه در حال حاضر، تعدادي از آنها به‌صورت محدود ودر حد تحقيقات در موزه نگهداري مي‌شوند. همچنين راه‌اندازي آكواريوم ماهي هاي آب شور ونيز احداث آكواريوم بزرگ وقابل رقابت با انواع بين‌المللي آن حاوي اقسام گوناگون آبزيان،در دست مطالعه مي‌باشد.
بخش دوم: شامل آبزيان فيكسه شده است .در اين قسمت نمونه‌هاي كمياب ونفيسي از انواع آبزيان،خزندگان ،وپستانداران،به صورت فيكسه شده در داخل محلول ويا به صورت تاكسيدرمي شده قرار دارد.
سالن شماره 3-در اين سالن ،مجموعه‌اي از نمونه‌هاي كاني، فسيلي وسنگ‌هاي رسوبي به‌جاي مانده از ادوار مختف زمين‌شناسي ايران، جمع‌آوري شده است ،كه گرچه فشرده‌اي از نمونه‌هاي كاني وفسيلي ايران است، ليكن غني‌ترين مجموعه‌هاي مشابه داخل كشور است.
اكتشافات- توجه به اكتشاف،ب يانگر پويايي وبالندگي يك موزه مي‌باشد.موزه تاريخ طبيعي همدان نيز در طول فعاليت 28ساله خود، برخي از نمونه‌ها را براي اولين‌بار در كشور كشف نموده است كه البته اثبات جديد بودن آنها در سطح جهان، نياز به تحقيق وبررسي بيشتري دارد.براي مثال كشف 5گونه جديد از ماهي‌هاي خليج فارس وچند نمونه از فسيل‌ها، براي اولين بار توسط اين موزه گزارش شده است .درحال حاضر علاوه بر گردشگران ومحققين، سالانه گروه‌هاي زيادي از دانشجويان ودانش‌آموزان، از اين موزه ديدن مي‌كنند.
6.موزه تاریخ طبیعی ارومیه بزرگ‌ترین موزه تاریخ طبیعی ایران
یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های تاریخ طبیعی کشور با مساحتی به اندازه ۵ هزار متر مربع، موزه تاریخ طبیعی ارومیه است.
موزه تاریخ طبیعی ارومیه دارای سالن‌های تخصصی پستانداران، پرندگان، خزندگان، اکوسیستم‌های آبی و هفت اقلیم کشور و نیز سالن‌های جانبی همایش، کتابخانه و نمایشگاه عکس است. در این موزه انواع گونه‌های جانوری مانند خرس خاکستری، شیر ایرانی، گراز وحشی، گوزن زرد ایرانی، قوچ و میش ارمنی، گرگ و انواع پستانداران دو زیستان و خزندگان وجود دارد، اغلب حیوانات به نمایش گذاشته در این موزه جزو حیات وحش منطقه بوده و به همین علت این موزه را تبدیل به موزه‌ای منحصر به‌فرد در نوع خود در کشور کرده است.
این موزه محل نگهداری بسیاری از گونه‌های جانوری تاکسیدرمی شده است.
7.موزه تاریخ طبیعی شیراز
به‌منظور بالا بردن سطح دانش عمومی درباره عالم خلقت و شناخت ارزش وجودی گیاهان و جانوران و همچنین کمک به آموزش بهتر علوم و جبران کمبود آزمایشگاه‌های مراکز آموزشی، این موزه در اسفندماه سال 1353 تأسیس و در سال 1356 به ساختمان کنونی زیربنای حدود 5000 مترمربع انتقال یافت. این موزه شامل بخش‌های جانوری، گیاهی، زمین‌شناسی، حشره‌شناسی، نجوم، تکنولوژی، آناتومی، تمبر و سکه و کارگاه تاکسیدرمی می‌باشد که فعالیت‌های آنها در سه محور آموزشی، پژوهشی و نمایشی صورت می‌گیرد.
بخش جانورشناسی
این موزه بالغ‌بر 1055 نمونه شامل جانوری به جز حشرات را در دو گروه عمده مهره‌داران و بی‌مهرگان در برمی‌گیرد. این دو گروه در سالن‌های مرکزی در دو طبقه در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است. نمونه‌های جالب و دیدنی حیوانات و آکواریوم 7 متری ماهی‌های آب شیرین و مارهای زنده از بخش‌های دیگر این مجموعه است.
بخش حشره‌شناسی
حشرات از لحاظ تنوع یکی از بزرگ‌ترین رده سلسله جانوری محسوب شده و حدود 5/4 آنها را تشکیل می‌دهند. عمده فعالیت‌های این بخش در 3 قسمت پژوهشی، آموزشی و نمایشی انجام و ارائه می‌شود که اکثر فعالیت‌ها در بعد پژوهشی صورت می‌گیرد و شامل جمع‌آوری و شناسایی تاکسونومیکی نمونه‌ها و تشخیص آنها تا حد جنس و گونه و قرار دادن آنها در جعبه‌های مخصوص نگهداری حشرات، بررسی حشرات مفید جهت مبارزه بیولوژیک با آفات و روش‌های پرورش آنها، همکاری با سایر مراکز علمی و دانشگاهی داخل و خارج از کشور، تبادل نمونه حشرات با کشورهای دیگر، همکاری با دانشجویان مقاطع مختلف کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در رابطه با تهیه منابع و نمونه‌ها و استفاده آنها از کلکسیون بخش حشرات می‌باشد.
بخش گیاه‌شناسی
خش گیاهی موزه دارای قسمت‌های مختلفی می‌باشد ازجمله گیاهان در قرآن. گیاهان نام برده شده در قران با آیات مربوطه این قسمت بیش از 80 نمونه گیاهی را شامل می‌شود که با بیان خواص دارویی آنها سعی گردیده در جهت بالا بردن سطح آگاهی مردم و نشان دادن یکی از موارد اهمیت گیاهان قدم‌های مؤثری برداشته شود
بخش آناتومی
موزه آناتومی با دیدی تخصصی و برداشتن گام‌هایی مؤثر در جهت غنی‌تر کردن جنبه آموزشی و پژوهشی اهداف خود، مجموعه‌ای از نمونه‌های اسکلتی و آناتومیک را جمع‌آوری کرده است. ازجمله نمونه‌های ارزنده این مجموعه، اسکلت بازسازی‌شده نهنگ گوژپشت و نمونه‌های جنینی رنگ‌آمیزی شده با تکنیک آلیزارین می‌باشد.
بخش زمین‌شناسی
بخش زمین‌شناسی مشتمل بر نمونه سنگ‌ها، کانی‌ها، فسیل‌ها، ساختارهای رسوبی و آذرین، ماکت‌های تکتونیکی انواع چین و گسل و تابلوهای آموزشی می‌باشد. هر کدام از این دسته‌ها نیز بر اساس طبقه‌بندی‌های موجود در موزه‌های زمین‌شناسی سایر نقاط دنیا طبقه‌بندی و در ویترین‌های ویژه‌ای جای گرفته‌اند.
بخش موزه‌های علوم و تکنولوژی
موزه‌های علوم و تکنولوژی از زیرمجموعه مجتمع موزه‌های تاریخ طبیعی و تکنولوژی دانشگاه شیراز می‌باشند، در این مجموعه دستاوردهای علمی و صنعتی بشر در شاخه‌های مختلف تکنولوژی، پدیده شناختی فیزیک، نجوم و ستاره‌شناسی، مخابرات، الکترونیک، رایانه، برق و انرژی‌های نوین مورد بررسی قرارگرفته شده و به معرض نمایش گذاشته شده است.
سخن آخر
به پایان سفر تاریخی خود در دل موزه های تاریخ طبیعی ایران رسیدیم. در این‌جا، همراه با شما تلاش کردیم با هفت موزه تاریخ طبیعی کشور و گونه‌هایی که در آنها نگهداری می‌شود آشنا شویم.حتما در سفر بعدی خود به این شهر‌ها از این موزهها نیز دیدن خواهید کرد.
