گشت‌وگذاری در هفت بازار بزرگ سنتی ایران
مراکز خرید عمده‌فروشی وخرده‌فروشی در ایران فقط به بازارهای قدیمی تهران مثل بازار بزرگ سنتی تهران و بازار تجریش خلاصه نمی‌شوند؛ بلکه بازارهای با اصالت و قدیمی دیگری هم در سرتاسر ایران وجود دارد.
به گزارش هفت‌گرد برخی از بازارهای کشورمان ایران به ثبت میراث فرهنگی رسیده‌اند. در این‌جا به معرفی بازارهای بزرگ و قدیمی ایران می‌پردازیم.
1.بازار بزرگ تهران
بازار بزرگ سنتی تهران یکی از بازارهای قدیمی شهر تهران است، که در مرکز شهر و در منطقه ۱۲ شهرداری قرارگرفته است. این بازار سرپوشیده است و قدمت آن به دوران صفویه می‌رسد. بازار بزرگ در میان خیابان‌های مولوی در جنوب، مصطفی خمینی در شرق، پانزده خرداد در شمال و خیام در غرب قرارگرفته است.
این بازار در دوره شاه تهماسب صفوی احداث شده و در دوره ناصرالدین شاه قاجار تکمیل گردیده است. همان‌طور که می‌دانید در زمان صفویه، شاه تهماسب قزوین را به‌عنوان پایتخت انتخاب کرده بود که در آن‌زمان تهران با ۴ محله در داخل حصار بوده است و یکی از این محله‌ها بازار نام داشت و چندین حجره و دکه فعالیت داشتند. در ادامه با روی کار آمدن قاجار و انتقال پایتخت به تهران، آقا محمد خان به این بازار رونق بخشید و حجرهها، دالان‌‌ها، کاروانسراها را مورد بازسازی قرار داد. بعد از ساخت مسجد جامع، مجموعه بازار توسعه داده شد و چندین سرا و تیمچه به بخش بازار اضافه گردید. در دوره ناصرالدین شاه نیز ورودی اصلی بازار بزرگ ساخته شد و قسمتهای داخلی Tehran Grand Bazaar نیز تکمیل شدند. پس می‌توان نتیجه گرفت که تغییرات و شکل‌‌گیری اصلی این بازار همراه با تقسیم‌‌بندی‌ها مربوط به دوره قاجار است.
در ابتدا بازار بزرگ سنتی تهران بدون سقف بود که در طی سال‌ها و توسعه زندگی شهرنشینی این بازار نیز دچار تغییرات اساسی شد و قسمتهای زیادی در این ساختمان تاریخی نوساز شده و تغییر یافتند. امروزه قسمت‌هایی مانند بازار امیر، سر در سبزه میدان، چهارسوق بزرگ و مسجد جامع از آثار به‌جامانده محسوب می‌شوند. در حال کلی، معماری این بازار بدین صورت است که با ۲۲۰ سال قدمت دارای معماری به سبک قاجار است و قسمتهای قدیمی بازار دارای معماری طاقی و گنبدی شکل در قسمتهای سقف دارند و نور نیز از طریق سوراخ‌های آجرها به داخل می‌تابد، همچنین می‌توان گفت بازار بزرگ تهران دارای معماری خاص و پیچیده سنتی است. راهروهای پیچ در پیچ، طاق‌ها و هواکش‌های سنتی جزو زیبایی‌های معماری این بازار به شمار می‌روند اما این روزها با معماری جدید و مدرن رنگ و رویی خاصی به بازار داده شده، با این‌حال ماهیت سنتی با اجزای داخلی حفظ شده است.
2. بازار اصفهان
سومین شهر پرجمعیت ایران بعد از تهران و مشهد، شهر اصفهان بوده که مرکز استان اصفهان هم محسوب می‌شود. اصفهان به دلیل داشتن آثار تاریخی، جاهای دیدنی و جاذبه‌های گردشگری زیاد، موردتوجه بسیاری از مسافران و گردشگران قرارگرفته است.
این بازار قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بازار اصفهان، با معماری کم‌نظیر است که توجه معماران داخلی و خارجی بسیاری را به خود جذب کرده است. امتداد بازار به مسجد جامع و بازار عریان ختم می‌شود. در این بازار اجناسی چون ظروف مسی و برنزی دست‌ساز، جواهرات، ادویه، ترشی، میوه خشک، پارچه و بسیاری کالاهای دیگر به فروش می‌رسد.
بازار بزرگ اصفهان از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بازارها در تور اصفهان به‌حساب می‌آید و شما می‌توانید اجناسی چون کیف و کفش، لباس، مانتو، پارچه و غیره را از این بازار قدیمی تهیه کنید.
بازار قیصریه یا بازار سلطانی مهم‌ترین بازار اصفهان به شمار می‌آید که میدان نقش‌جهان را به میدان کهنه وصل می‌کند.
این بازار شامل دو طبقه است که طبقه پایین مغازه‌ها و طبقه بالا دفترها هستند. در این بازار سرپوشیده سراهای اردستانی‌ها، خانی، آقا، پا درخت سوخته، میر اسماعیل، تالار، خوانساری‌ها، گلشن، جارچی و فخر به‌علاوه چند مدرسه وجود داشته‌اند.
3.بازار کاشان
بازار کاشان مربوط به دوره صفویه است و در کاشان، راسته‌بازار بزرگ شهر واقع‌شده و این اثر در تاریخ ۸ شهریور ۱۳۵۵ با شماره ثبت ۱۲۸۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این بازار یکی از مهم‌ترین و زیباترین بنّاهای قدیمی و دیدنی‌های کاشان است که از اواسط خیابان بابا افضل تا حدود دروازه دولت ادامه دارد.
این بازار با ساماندهی فضاهای معماری و قرارگیری آن در کنار راه‌های بازرگانی باستانی از باشکوه‌ترین و پررونق‌ترین بازارهای ایران است.
برخی از قسمتهای بازار به اصناف معین اختصاص داشته و مهم‌ترین بازارهای صنفی کاشان هم بازارهای مسگری، رنگرزی، زرگری، کفش دوزی و بازار ریسمان فروشی بوده است.
به‌خصوص بازار مسگری آن‌که تا نیمه 1 قرن حاضر هم اهمیت و شهرت جهانی خود را از دست نداده بود و به گفته پروفسور ادوارد براون بازار مسگرهای کاشان با صدای دائمی چکش که روی مس می‌خورد و کوره‌هایی که مس در آنها قرمز می‌شود یکی از نقاط تماشایی مشرق زمین است.
بازار کاشانی‌ها بازاری مسقف است که طول راسته اصلی آن تقریباً ۳ کیلومتر می‌باشد و آثار تاریخی فراوانی در داخل خود دارد.تیمچه و سرای بخشی و تیمچه امین‌الدوله در بازار کاشانی‌ها قرار دارند.
4.بازار زنجان
زنجان یکی از استان‌های تاریخی ایران است که در منطقه آذربایجان واقع‌شده است. نام این منطقه پیش از اسلام «زنگان» بوده است و اکنون نیز عموم مردم این شهر از همین نام استفاده میکنند.
بازار زنجان طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران است، این بازار در دوران آقا محمدخان قاجار آغاز و در سال ۱۲۱۳ در زمان فتحعلی شاه قاجار خاتمه یافته و مساجد و سراها و گرمابه‌ها در سال ۱۳۲۴ به آن اضافه‌شده است.
مجموعه بازار قدیمی به‌صورت یک خط مستقیم به‌عنوان بازار بالا و پایین به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم شده است. گستردگی جغرافیایی بازار زنجان و تنوع راسته‌ها، تعدد سراها و کاروانسراهای درون‌شهری در راسته‌های فرعی که هرکدام به نامی و به فعالیتی خاص اختصاص‌یافته و وجود مساجد فراوان گویای پویایی این مجموعه در طول زمان‌های گذشته و شرایط حاکم بوده است.
بازار زنجان طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران است و از شیر مرغ تا جان آدمیزاد در آن پیدا می‌شود، این بازار 8 راسته و 1000 حجره دارد، بنابراین شما با هر سلیقه‌ای می‌توانید از محصولات ارائه‌شده در بازار خرید کنید.
این بازار بزرگ 8 راسته دارد که هرکدام از این راسته‌ها به بورس کالاهای مختلفی تبدیل شده‌اند، از راسته‌های مهم بازار سنتی زنجان می‌توان به راسته بزازها، کفاش‌ها، زرگرها و سراج‌ها اشاره کرد. این بازار به‌گونه‌ای طراحی شده است که دارای دو بخش بالا و پایین است.
قسمت پایین بازار به انبار کالاهای وارداتی تبدیل شده ولی در گذشته نه‌چندان دور این قسمت از بازار محل دادوستد‌های تجاری بوده است و دو کاروانسرای قدیمی هم وجود داشته که مخصوص فروش تولیدات محلی و محصولات روستاها و قصبه‌های اطراف شهر زنجان بوده است.
در قسمت پایین دو سرای مهم وجود دارد که شامل سرای گلشن و ملک است. این دو سرا در سال 1345 هجری قمری بازسازی و مرمت شده‌اند و در کنار این دو سرا، دو مسجد مهم هم قرار دارد که شامل مسجد آقا شیخ فیاض و میرزایی است. قسمت بالای بازار برخلاف قسمت پایین بازار محل عرضه کالا و خدمات جانبی گوناگون است که مهم‌ترین بخش اقتصادی و تجاری شهر زنجان را تشکیل می‌دهد.
بازار سنتی زنجان حدود 70 سال پیش احداث شد و از آن زمان به بعد چندین مسجد، گرمابه، و راسته به آن اضافه شده است، معماری دوران قاجار به خوبی در حجرهها، سوق‌ها، کاروانسراها و سراهای این بازار دیده می‌شود. این بازار چندین ورودی دارد و شما می‌توانید از طریق خیابان اصغریه، خیابان سعدی جنوبی، خیابان فردوسی و خیابان امام وارد آن شوید.
5.بازار تبریز
بازار تبریز با کوچه‌پس‌کوچه‌های متعدد و پیچ‌درپیچ که سال‌ها تاریخ و خاطره را با خود یدک می‌کشد، با دیوارهای آجری قدیمی، درهای چوبی قهوه‌ای، مردمان مهربان، بافت سنتی و قدمت طولانی، گردشگران زیادی را در طول سال به شهر تبریز می‌کشاند. پس اگر گذرتان به این بازار افتاد، ضمن قدم‌زدن و لذت‌بردن از معماری جذاب آن می‌توانید کالاهای درجه یک و عالی مانند محصولات چرمی، پارچه، فرش دستباف، آجیل، صنایع‌دستی و… را باقیمت‌های خوب و مناسب تهیه کنید
بازار تبریز پس از بازار بزرگ زنجان یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بازار های سرپوشیده در سطح جهان به شمار می‌رود که در شهر تبریز در ایران واقع‌شده است. این بازار مساحتی حدود یک کیلومترمربع، دارد. بازار تبریز در مردادماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
پیش به جهت قرارگرفته شهر تبریز بر سر چهارراه جادهٔ ابریشم و گذر روزانهٔ هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده است.
این بازار حدود ۳ سده پیش و پس از وقوع زمین‌لرزه تاریخی تبریز در سال ۱۱۹۳ قمری توسط نجف قلی خان دن بلی حاکم وقت تبریز بازسازی شده است.
بازار تبریز در سال ۱۳۵۴ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، تاریخ بنّای این مجموعه مشخص نیست؛ ولی بسیاری از جهانگردانی که از سدهٔ چهارم هجری تا دوره قاجاریان از این بازار بازدید کرده‌اند، دربار آن اطلاعاتی ارائه داده‌اند.
بسیاری از گردشگران و جهانگردان نظیر ابن بطوطه، مارکو پولو، جاکسن، اولیای چلبی، یاقوت حموی، گاسپار دروویل، الکسیس سوکتیکف، ژان شاردن، اوژن فلاندن، جان کارت‌رایت، جملی کاردی، کلاویخو، رابرت گرنت واتسن، حمدالله مستوفی و مقدسی از رونق و شکوه بازار تبریز تمجید کرده‌اند.
این بازار با داشتن حدود ۵٬۵۰۰ باب حجره، مغازه و فروشگاه، ۴۰ گونه شغل، ۳۵ باب سرا، ۲۵ باب تیمچه، ۳۰ باب مسجد، ۲۰ باب راسته و راسته‌بازار، ۱۱ باب دالان، ۵ باب حمام و ۱۲ باب مدرسه، به‌عنوان اصلی‌ترین مرکز دادوستد مردم تبریز و ایران شناخته می‌شود.
این مجموعه با نام مجموعه بازار تبریز در تاریخ ۲۵ شهریور ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۱۰۹۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
در سال ۲۰۱۰ نیز این مجموعه با شماره ثبت ۱۳۴۶ به‌عنوان یکی از میراث جهانی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
اغلب تیمچه‌ها و سرای‌ها بازار دارای سه طبقه است، که طبقه زیرین مخصوص انبار کالا، طبقه دوم تجارتخانه و محل کار و طبقهٔ سوم جهت استراحت و آسایش طراحی شده‌است.
راسته‌های اصلی توسط راسته‌های فرعی به هم متصل شده‌اند و در فضاهای بین آنها تیمچه‌ها و سراها بنا شده‌است.
مجموعه بازار تاریخی تبریز از بخش‌های مختلفی مثل حجره، کاروان‌سرا، تیمچه، دالان، بازار، میدان، راسته بازار، چهار سوق، بازارچه، دروازه، مسجد، کتابخانه، پل بازار، بقعه، مدرسه، زورخانه، حمام، موزه، خانه و غیره تشکیل شده است.
بازار چه های تبریز شامل بازار امیر، بازار بلورفروشان، بازار حرمخانه، بازار شیشه گرخانه، بازار صادقیه، بازار عباچی، بازار کفاشان، بازار یمنی دوز و راسته بازار تبریز می شوید.
بر اساس گفته برخی تاریخ نویسان، بازار فعلی تبریز مربوط به اواخر زندیه و عصر قاجاره. این بازار در هسته میانی شهر تبریز قرار داره و از سمت شرق به عالی قاپو (مجموعه کاخ های ولی عهدنشین) و از سمت غرب به مسجد جامع، و ازقسمت شمال بخش هایی از رودخانه مهران رود رو در بر می گیره که این دو بخش به وسیله پل های چوبی به هم متصل می شوند.
6.بازار کرمان
همان‌طور که از نامش مشخص است، در شهر کرمان قرار دارد و به‌واسطه ورودی‌های متعددش، امکان دسترسی به آن آسان است. از میدان ارگ در غرب، خیابان میرزا رضای کرمانی در شرق، خیابان امام خمینی (ره) یا خیابان مطهری در جنوب، میدان شهدا یا خیابان شریعتی در شمال می‌توانید وارد بازار کرمان شوید.
بازار بزرگ کرمان از میدان ارگ شروع و به میدان مشتاقیه ختم می‌شود. هر بخش از بازار کرمان در زمان یکی از فرمانروایان این شهر ساخته‌شده و به خاطر برخی ویژگی‌هایش در ایران منحصربه‌فرد و دارای شهرت جهانی است. این بازار طولانی‌ترین راسته‌بازار ایران محسوب می‌شود و عمدتاً پس از سده هشتم هجری قمری ساخته‌شده است. این اثر در تاریخ ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۸۵۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
7.بازار یزد
مجموعه بازارهای قدیمی یزد در دوران پهلوی با احداث خیابان شاه به دو نیم تقسیم شدند که طی این تقسیم برخی بازارها مانند بازار محمدعلی‌خان، بازار ارسی دوزها، بازار پنجه علی تخریب شد.
در این راسته‌بازارها می‌توانید کالاهایی چون پارچه، طلا، فرش و شیرینی‌های سنتی تهیه کنید. در این مجموعه بازارها کارگاه مازاری (محل ساییدن حنا)، کارگاه حلوایی (محل تبدیل کنجد به حلواارده) و کارگاه رنگرزی وجود دارد. بازار قیصریه با معماری بسیار زیبا و دو در چوبی بسیار ارزشمند محل خریدوفروش پارچه‌های یزدی است.
بازار قنبر که قدیمی‌ترین قسمت بازار را تشکیل می‌دهد متعلق به قرن ۹ هجری است و جزو بخشی از مجموعه تاریخی فرهنگی امیر چخماق به‌حساب می‌آید. در این بازار یک تکیه بسیار زیبا متعلق به قرن ۱۳ نیز وجود دارد.
بازار دروازه مهریز با ۳۸ متر طول، در زمان گورکانیان به‌دست علی آقا تأسیس شد.
بازار تبریزیان متعلق به دوران قاجار است که در انتهای بازار پنجه علی قرار دارد. معماری این بخش از بازار بسیار دیدنی و زیبا است. بازار زرگری که قدمتی آن به سده‌های دوازدهم و سیزدهم بازمی‌گردد، امروزه با طول ۹۴ متر در بخش شمالی خیابان قیام قرارگرفته است. معماری این بخش نیست بسیار زیبا است.
از دیگر بازارهای این مجموعه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: بازار مسگری (قرن ۹)، بازار محمدعلی‌خان زندیه، بازار صدری یا شاهزاده فاضل (دوران قاجار)، بازار افشار (دوران قاجار)، بازار خان (دوران قاجار)، بازار کاشی‌کاری، بازار چیت سای، بازار مسجد ملأ اسماعیل، بازار حاجی قنبر، بازار جعفرخان، بازار نخود بریزی
