پیام‌آوران چرخه‌های طبیعت
پرندگان مهاجر، ارتباط ما با سیاره‌ی زمین، محیط‌زیست، حیات‌وحش و یکدیگر را به ما یادآور می‌شوند و با مهاجرت‌های فصلی خود چرخه‌های طبیعی را گوشزد میکنند.
به گزارش پایگاه خبری هفت گرد از روابط عمومی سازمان حفاظت محیط‌زیست، ایران از مهم‌ترین کشورهایی است که میزبان پرندگان مهاجرند. ۷۰ درصد از ۵۶۰ گونه پرنده در ایران از نوع پرندگان مهاجر هستند. ما در تمام طول سال میزبان مهاجرانی است که از عرض‌های شمالی و جنوبی راهشان به کشورمان می‌رسد و بعد از استراحتی طولانی به راهشان ادامه می‌دهند.
کشور ما ازنظر میزبانی پرنده‌های مهاجر در تمام سال، کم‌نظیر است و به همین دلیل نیاز به آگاهی و برنامه‌ریزی برای حفاظت از آن‌ها بیشتر احساس می‌شود. جمعیت پرندگان مهاجر در دهه‌های گذشته قابل قیاس با یکدیگر نیست. هرچه زمان بیشتری گذشته، تعداد و تنوع پرندگان مهاجر کمتر شده است.
پرندگانی که در فصل پاییز و زمستان به ایران مهاجرت میکنند عمدتاً از سمت شرق و غرب دریای خزر به سمت جنوب می‌آیند. تعدادی از آن‌ها از ایران به‌عنوان پل ارتباطی استفاده میکنند و بعد به سمت آفریقا پیش می‌روند.
اما نکته مهم این است که وقتی از شرق و غرب دریای خزر به جنوب می‌رسند، پیش از عبور از رشته‌کوه البرز در تالاب‌های جنوب دریای خزر استراحت مهمی انجام می‌دهند. پرندگان با دشواری تمام از دریا عبور کرده‌اند و بعد باید وارد مرحله دیگر، یعنی عبور از رشته‌کوه البرز شوند.
پیش از عبور از رشته‌کوه‌های البرز، اغلب نیاز به استراحتی طولانی و ذخیره چربی‌دارند. این اتفاق میلیون‌ها سال است که رخ می‌دهد و تالاب‌های شمال ایران محل استراحت آن‌ها بوده است اما فعالیت‌های انسانی در چند دهه اخیر زیستگاه هریکانی را به‌طور کامل دستخوش تغییر کرده است، تالاب‌های جنگلی نابودشده‌اند و تالاب‌های ساحلی ازجمله میانکاله، بوجاق و انزلی به‌شدت تحت تأثیر فعالیت‌های انسانی است. این روند باعث شده در حال حاضر یکی از مهم‌ترین قسمت‌های عبور پرندگان مهاجر امن نباشد.
تالابها مآمن اصلی برای توقف مهاجرتی پرندگان
تالابها ازجمله مولدترین محیط‌های جهان هستند؛ این اكوسیستم به‌عنوان گهواره تنوع زیستی دنیا بوده است كه با فراهم ساختن آب و قابلیت زادآوری نخستین، نقش مهمی را در بقای انواع گونه‌های گیاهی و جانوری وابسته به خود، ایفا می‌کند.
بیش از 50 سال پیش، زمانی كه در دوم فوریه 1971 میلادی برابر با 13 بهمن 1349 نمایندگانی از 18 كشور جهان در شهر رامسر گرد هم آمدند تا با انعقاد معاهده‌ای جهانی كه سال‌ها بعد به كنوانسیون رامسر مشهور شد، مردم را نسبت به اهمیت و ارزش زیست‌محیطی تالابها و ضرورت حفاظت از این پهنه‌های آبی باارزش آگاه کنند، می‌گذرد.
تالابها به‌عنوان غنی‌ترین اکوسیستم، بیشترین تنوع زیستی را به خود اختصاص داده‌اند. تالابها تقریباً 6 درصد مساحت کره زمین را تشکیل می‌دهند که انواع گونه‌های مختلف گیاهان، حشره‌ها، دوزیستان، خزندگان، پرندگان، ماهی‌ها و پستانداران در آن زیست میکنند.
کمبود بارش در سال‌های اخیر وضعیت زیستگاه‌های آبی که میزبان پرندگان مهاجر و سایر تنوع زیستی منطقه است را شکننده‌تر می‌کند.
کاهش بارندگی‌ها گرچه یک امر طبیعی است اما می‌تواند به‌صورت غیرمستقیم ناشی از عوامل انسانی و نتیجه تغییرات اقلیم و گرمایش جهانی باشد. بااین‌حال طی سال‌های اخیر با عدم پرداخت حق‌آبه زیست‌محیطی تالابها، فشاری بیش‌ازحد ظرفیت به آن‌ها واردشده و باعث تخریب فراوان آن‌ها شده است . حال این زیستگاه‌های آبی محدود دیگر ظرفیت کافی برای میزبانی تعداد وسیعی از تنوع زیستی و حیات‌وحش را ندارند و این شرایط بخش بزرگی از تنوع زیستی ما را محکوم‌به فنا می‌کند.
پرندگان در شهرها، پارک‌ها و حیات خلوت‌ها، جنگل‌ها، کوه‌ها، تالابها و در خط ساحلی دریاها و دریاچه‌ها دیده می‌شوند. آن‌ها تمام این زیستگاه‌ها را به هم پیوند می‌دهند، نکته دیگر اینکه؛ ارتباط ما با سیاره‌ی زمین، محیط‌زیست، حیات‌وحش و یکدیگر را به ما یادآور می‌شوند و با مهاجرت‌های فصلی خود چرخه‌های طبیعی را گوشزد میکنند.
آنچه محیط‌زیست را تهدید می‌کند و گونه‌های جانوری و گیاهی در ایران را به خطر انداخته است، تخریب زیستگاه است. تخریب زیستگاه به دلیل پیشروی انسان در مناطقی است که پیش‌ازاین زیستگاه اصلی حیات‌وحش بوده و اینک از ساخت‌وسازهای مسکونی و صنعتی در امان نمانده است. چرای مفرط دام‌ها و کاهش شدید پوشش‌های گیاهی، ورود فاضلاب صنعتی به رودخانه‌ها و تالابها، بریدن درختان و نابود کردن جنگل‌ها، همگی باعث می‌شوند تنوع زیستی و رشد انواع گونه‌های جانوری و گیاهی به مخاطره بیفتد.
دراین‌بین پرندگان بیش از سایر گونه‌ها به آب‌وهوا و تغییرات محیط واکنش نشان می‌دهند و غیر از شرایط زیستگاه، احساس امنیت مهم‌ترین عامل تداوم حضور آنان در یک منطقه است. باوجود شکار بی‌رویه پرندگان، آن‌هم در اوج فصل مهاجرت، حافظه تاریخی پرندگان را وامی‌دارد که مسیر مهاجرت و توقفگاه‌هایشان را تغییر دهند. از دیگر عوامل تهدیدکننده پرندگان، می‌توان به آلودگی صوتی و آلودگی شدید نوری اشاره کرد.
در هرسال شعار روز جهانی پرندگان مهاجر بر روی هدف و عنوان خاصی متمرکز می‌شود و امسال روز جهانی پرندگان مهاجر با شعار «به‌خاطر پرنده‌ها شب‌ها نور چراغ‌ها را کم کنید»، تمرکز کرده است.
در حقیقت میزان نورهای مصنوعی در جهان هرساله بیشتر شده به‌طوری‌که هرساله میزان افزایش سالانه حداقل ۲درصد برآورد شده است، نورهای مصنوعی بر بسیاری از پرندگان اثر منفی دارند و ازآنجاکه سبب اختلال در جهت‌یابی درست پرندگان مهاجر به هنگام پرواز شبانه می‌شوند تهدیدی مهم برای آن‌ها محسوب می‌شود، برای همین موضوع است که در سال جاری کمپین روز جهانی پرندگان مهاجر قصد دارد تا با شعاری کوتاه توجه جامعه را به این نکته معطوف کند تا با کاهش استفاده غیرضروری از نورهای مصنوعی در طول شب از نتایج منفی آن بر پرندگان کاسته شود.
